Lamrim 2024
TUẦN 63 – NGÀY 16/11/2025
CHỦ ĐỀ: LUYỆN TÂM BẰNG 7 LỚP NHÂN QUẢ
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Hôm nay chúng ta tiếp tục học phần phát tâm bằng 7 lớp nhân quả (xem trang 154, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay). Trong 7 lớp nhân quả có 6 nhân và bước cuối cùng là quả.
Nguyên nhân thứ nhất: Tất cả hữu tình đều đã là mẹ ta
Ở bước này, hãy nghĩ rằng tất cả mọi chúng sinh ở một đời nào đó trong quá khứ đều đã từng là mẹ của mình. Ta đã sinh đi sinh lại trong cõi luân hồi này rất nhiều lần, mỗi lần đều từ một người mẹ sinh ra. Người mẹ ở đời trước không phải là người mẹ của mình ở đời này. Tương tự như vậy, ta đã từng có rất nhiều người mẹ ở rất nhiều kiếp trong quá khứ. Cho nên, Đức Phật nói rằng mỗi chúng sinh đều đã từng là mẹ của mình. Đây chính là bước thiền đầu tiên trong 7 lớp nhân quả để phát tâm bồ đề.
Nguyên nhân thứ hai: Nhớ lại sự tử tế của họ
Các chúng sinh đã từng là mẹ của mình và lúc là mẹ của mình, họ đã rất tử tế đối với mình nên bây giờ ta nhớ lại công ơn đó. Ví dụ, nhìn thấy một con chó ở trước mặt, hãy nghĩ rằng chúng sinh này đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ. Khi làm mẹ của mình, chúng sinh đó đã từng tử tế với mình như thế nào. Hãy nhớ lại công ơn đó.
Thầy nhắc lại, đầu tiên ta nghĩ đến các chúng sinh ở trước mặt đã từng là mẹ của mình trong quá khứ và khi làm mẹ của mình, họ đã từng tử tế, chăm sóc, có công ơn với mình như thế nào. Ta hãy nhớ lại sự tử tế và công ơn đó. Đây là 2 bước đầu tiên chúng ta cần phải thiền. Khi gặp bất kỳ chúng sinh nào, hãy nghĩ rằng chúng sinh này đã từng là mẹ của mình ở đời nào đó trong quá khứ và đã từng có công ơn rất lớn với mình, ta nhớ lại những công ơn đó.
Chúng ta cần có cách thiền để loại trừ những suy nghĩ tiêu cực trong tâm. Khi tiếp xúc gặp gỡ với nhiều người xung quanh, ta hay có những suy nghĩ tiêu cực về họ. Hãy nghĩ rằng những người này đã từng là mẹ của mình trong quá khứ. Điều đó sẽ giúp ta loại bỏ những suy nghĩ tiêu cực.
Nguyên nhân thứ ba: Đền đáp sự tử tế của họ
Vậy ta thực hành vào thời điểm nào? Bất cứ lúc nào ta có thời gian rãnh rỗi, gặp một con vật nào đó hay nghe âm thanh của con vật, hãy nghĩ rằng chúng sinh đó đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ và lúc làm mẹ của mình, họ đã từng tử tế với mình như thế nào. Bây giờ, ta nhớ lại sự tử tế đó và nghĩ rằng ta phải đền đáp công ơn đó của họ. Chúng ta hãy thực hành 3 bước thiền như vậy. Điều quan trọng của việc thực hành các bước thiền này là ta cần phát triển tâm yêu thương đối với tất cả mọi chúng sinh.
Tóm lại, ở 3 bước đầu, chúng ta sẽ thiền như thế nào? Bất cứ lúc nào nghĩ đến chúng sinh trong tâm mình, bước đầu tiên là nghĩ chúng sinh này đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ; bước thứ hai là nghĩ chúng sinh này khi làm mẹ của mình đã có công ơn với mình, nên ta nhớ ơn của họ; bước thứ ba là ta mong muốn đền đáp công ơn đó.
Nếu chúng ta không có gì bất tiện thì hãy bật video lên. Khi chúng ta bật video lên, Thầy có thể quan sát thấy học trò có hiểu lời giảng của Thầy hay không. Đối với Thầy, việc này khá thú vị vì giống như mình đang xem video, xem phim. Thầy thấy có vẻ thời tiết ở Việt Nam chưa thay đổi nhiều. Chúng ta đang mặc quần áo khá mát giống như mọi khi. Thỉnh thoảng Thầy xem cách học trò ở trên lớp mặc áo dày hay mỏng để biết thời tiết ở chỗ đó nóng hay lạnh.
Thầy tiếp tục giảng các phần thiền. Ở đây chúng ta áp dụng kỹ thuật thiền như thế nào? Ta không phải thiền tập trung vào một chỗ liên tục mà cần phải thiền lặp đi lặp lại. Có nghĩa là ta nghĩ rằng chúng sinh đó đã từng làm mẹ của mình nên ta nhớ ơn của họ, mong muốn đền ơn. Hãy thiền lặp đi lặp lại ý nghĩ đó.
Với phương pháp thiền này, ta không cần phải dành khoảng thời gian riêng biệt trong ngày để ngồi yên một chỗ và nhắm mắt lại thiền. Bởi vì trong một ngày ta gặp rất nhiều chúng sinh. Hễ nhìn thấy chúng sinh nào là ngay lập tức phải thiền về phương pháp này.
Bây giờ chúng ta dành vài phút thực hành các bước thiền như Thầy vừa hướng dẫn. Hãy nghĩ đến những người mình không thích, những người mình ghét và nghĩ rằng họ đã từng làm mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ và ta nhớ ơn của họ, sau đó ta mong muốn đền đáp công ơn của họ và mang đến những điều tốt đẹp nhất cho họ. Chúng ta hãy nghĩ lặp đi lặp lại điều đó trong vòng vài phút. Mục đích của bước thiền này là phát triển tâm từ bi, tâm yêu thương đối với những chúng sinh khác mà ta cảm thấy xa lạ hoặc ghét bỏ.
Đối với người thân trong gia đình như cha mẹ hay con cái, ta đã sẵn có tình yêu thương đối với họ nên không cần phải nghĩ đến họ và phát sinh thêm lòng yêu thương. Điều cần nghĩ là ta phải quyết tâm giúp họ hết khổ và có nhiều hạnh phúc hơn.
Hiện tại tâm ta vẫn có tình thương nhưng tình thương đó rất lệch lạc. Lệch lạc ở chỗ ta chỉ yêu thương vài người và ghét bỏ vài người. Cho nên, phương pháp thiền này sẽ giúp ta có thể phát triển lòng yêu thương không giới hạn, nghĩa là vẫn có thể yêu thương những người mình ghét bằng cách thiền những bước như Thầy vừa hướng dẫn.
Thầy sẽ dành ra 5 phút để chúng ta cùng thực hành thiền với nhau. Khi lên lớp, chúng ta chỉ nghe mà không có thực hành thì sẽ không mang lại kết quả. Thỉnh thoảng ta phải ngồi xuống thiền, áp dụng thực hành thì sẽ có những trải nghiệm sâu sắc hơn. Mọi người thích nghe nhiều hơn, vì nghe qua lỗ tai, ta được giải trí nhiều hơn chứ không cần phải thiền. Nghe giải trí như vậy cũng tốt. Nhiều khi không có việc gì làm, ta cảm thấy chán nên vào lớp học cho vui cũng được (Rinpoche cười).
Thầy thường hay nói rằng Thầy mong muốn chứng kiến học trò Dipkar đạt được những chứng ngộ đặc biệt. Chúng ta có nghe Thầy nói về chuyện Thầy có hợp tác với một trường đại học hay không? Theo chương trình hợp tác này, Thầy sẽ dạy thiền và trường đại học sẽ cấp chứng chỉ mà người học sẽ phải nộp phí nếu muốn nhận chứng chỉ.
Cần nhớ rằng, lúc nào Thầy cũng giảng pháp miễn phí và nếu Dipkar có cấp chứng chỉ thì chắc chắn cũng sẽ miễn phí. Còn ở đây là chứng chỉ của trường đại học nên trường đại học sẽ lấy tiền. Nếu không nhận chứng chỉ mà chỉ đơn thuần là học thiền từ Thầy thôi thì chúng ta có thể tham gia. Nhưng Thầy không nghĩ là chúng ta sẽ học được theo giờ online mà trường đại học dạy vì có thể sẽ khác múi giờ. Tuy nhiên, trường đại học sẽ đăng tải những bài giảng của Thầy trên mạng, chúng ta có thể theo dõi sau.
Có 3 loại chúng sinh mà ta cần phải nghĩ đến. Thứ nhất là những người thân của mình. Thứ hai là những người xa lạ, tức những người mà ta không có cảm giác yêu thương hay ghét bỏ. Thứ ba là những người mình ghét. Ta nghĩ rằng 3 loại chúng sinh này đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ, ta nhớ ơn của họ và mong muốn được đền ơn họ.
Thông thường, khi chúng ta thiền, Thầy sẽ chia sẻ hình ảnh Phật trên màn hình nhưng hôm nay Thầy sẽ cho chúng ta xem một bức ảnh khác. Đây là bài đưa tin về chiến tranh ở dải Gaza, trong bức ảnh là một cô bé đang chạy một cách hoảng loạn trong một vụ ném bom. Lúc nào nhìn thấy ảnh cô bé này, Thầy cũng cảm thấy tâm bồ đề, tâm từ bi của Thầy tăng trưởng mạnh mẽ, nên Thầy hay nhìn tấm ảnh này rất nhiều lần. Thầy không biết cô bé này là ai, nhưng từ lúc nhìn tấm ảnh này đến bây giờ, lúc nào cô bé này cũng xuất hiện trong những lời cầu nguyện của Thầy. Thầy nghĩ rằng hiện trường trong bức ảnh này có lẽ là một vụ ném bom hoặc một vụ bắn súng nên tinh thần của cô bé rất hoảng loạn. Bản thân Thầy cảm nhận bức ảnh đó rất mãnh liệt nên nó có thể giúp tăng trưởng tâm từ bi. Bây giờ chúng ta thiền trong 5 phút. Thầy sẽ chiếu một bức ảnh khác lên màn hình.
(Đạo tràng thiền trong 5 phút)
Thầy hỏi 5 phút vừa rồi chúng ta thiền có tốt không, hay là ta nghĩ đến những chuyện linh tinh khác. Chúng ta cần phải tập luyện lặp đi lặp lại các phần thiền thì tâm mới quen được. Nếu không thiền, mà chỉ ngồi nghe thôi thì ta sẽ không áp dụng được. Hãy nhớ rằng ta có thể thiền bài tập này vào bất cứ lúc nào. Hễ gặp một chúng sinh nào đó, ngay lập tức ta phải áp dụng thiền, nghĩ rằng chúng sinh đó đã từng là mẹ của mình, ta nhớ ơn họ và mong muốn được đền ơn họ.
Nếu ta không tìm thấy người mà mình ghét thì hôm nào đội tuyển Việt Nam thi đấu với đội tuyển nước khác, ta hãy nghĩ đến đội tuyển đối thủ. Nếu ta đang cổ vũ cho đội nhà và muốn đội đối thủ thua thì bây giờ ta mong đội kia thắng. Có lẽ việc suy nghĩ như vậy sẽ khiến ta cảm thấy khá khó chịu.
Ta chỉ cần nghĩ đến những người mình cảm thấy khó chịu hoặc nghĩ đến những con thằn lằn, những con muỗi đang bay lòng vòng chuẩn bị đốt mình. Ví dụ, khi thiền về con muỗi, hãy nghĩ nó đã từng là mẹ của mình, ta nhớ ơn chúng sinh đó và mong muốn được đền ơn. Lưu ý là mong muốn được đền ơn không có nghĩa là ta phải đưa tay ra cho muỗi đốt. Ta không cần phải làm như vậy.
Mục tiêu chính của phương pháp thiền này là để giảm thiểu nỗi sợ hãi và tâm sân hận trong tâm mình. Bởi vì những con muỗi khi đốt mình có thể mang vi khuẩn gây bệnh cho mình. Nếu bệnh thì ta cũng không còn sức để ngồi thiền tiếp tục nữa.
Thầy không nói rằng ta sân hận với con muỗi. Tuy nhiên, đôi lúc con muỗi bay lòng vòng đốt mình khiến ta cảm thấy khó chịu. Để giảm bớt cảm giác khó chịu này, chúng ta hãy áp dụng bài tập thiền như Thầy hướng dẫn.
Vừa rồi chúng ta nghĩ đến con người thì bây giờ chuyển sang nghĩ đến những con vật, ví dụ những con vật mình sợ hoặc không thích như con gián, con rắn hay cá sấu... Là một người thực hành Phật pháp, ít nhất ta hãy rèn luyện tâm yêu thương bình đẳng. Nghĩa là ta yêu thương tất cả mọi người như nhau, hoặc ta yêu thương tất cả mọi con vật như nhau. Thông thường ta thích chó, mèo, nhưng lại ghét con rắn, con gián, con muỗi... Đối với những người thực hành Phật pháp, cho dù không thích con gián, con rắn, tâm từ bi, tâm yêu thương của chúng ta dành cho con gián, con rắn phải giống hệt như tâm từ bi, tâm yêu thương đối với con chó, con mèo. Bản thân Thầy không thích con cá sấu nhưng tâm từ bi của Thầy đối với con cá sấu cũng y hệt như đối với những con vật mà Thầy thích như con chó, con mèo.
Đối với con người cũng vậy, đôi lúc tâm yêu thương của chúng ta rất lệch lạc. Bởi vì ta thích người này lại ghét người kia. Đối với người thực hành Phật pháp, cần phải có tâm yêu thương bình đẳng dành cho tất cả mọi người, nghĩa là yêu thương mọi chúng sinh như nhau. Tuy nhiên, yêu thương tất cả mọi chúng sinh không có nghĩa là phải tin tưởng tất cả mọi người. Yêu thương và tin tưởng là 2 điều hoàn toàn khác nhau. Có một câu nói rất hay: Ta không nên tin vào tiền nhưng phải tin người giữ tiền cho mình.
Chúng ta vừa thiền nghĩ đến con người. Bây giờ chúng ta sẽ thiền nghĩ tới con vật. Hãy nghĩ đến những con vật mình không thích và nghĩ rằng con vật này đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ, hãy nhớ ơn và mong muốn đền ơn những chúng sinh đó. Thầy sẽ dành vài phút để chúng ta thực hành thiền.
Trên đời này, con vật nào ngu si nhất? Theo truyền thống người Tây Tạng, họ xem con lừa là con vật ngu ngốc nhất. Thầy thử đặt câu hỏi cho ChatGPT: “Tại sao người Tây Tạng lại xem con lừa là một con vật linh thiêng?”. ChatGPT đã đưa ra câu trả lời rất buồn cười, vì thực tế, người Tây Tạng không có xem con lừa là con vật linh thiêng. Thầy chỉ đặt câu hỏi như vậy để xem ChatGPT trả lời như thế nào.
Bây giờ chúng ta hãy thiền về những con vật. Hãy nghĩ đến những con vật mình thích và những con vật mình không thích, sau đó phát tâm yêu thương bình đẳng đối với tất cả những con vật đó.
(Đạo tràng thiền trong vài phút)
Thầy nói rằng đây là phương pháp giúp chúng ta phát triển tâm từ bi. Hiện tại ta nghĩ rằng mình có tâm từ bi, nhưng tâm từ bi của mình rất lệch lạc. Ví dụ, nhìn thấy một người đang đau khổ, ta cảm thấy tội nghiệp họ. Sau này người đó có cuộc sống sung túc hơn, khấm khá hơn thì ta lại không còn thấy thương họ nữa. Đó là bởi vì tâm từ bi của mình chưa được rèn luyện đúng cách.
Tâm từ bi hiện giờ của chúng ta cần phải có điều kiện là phải thấy trước mắt người ta khổ thì mới cảm thấy thương họ. Nếu thấy người đó đang hạnh phúc, vui vẻ thì ta sẽ không thể nào thương được họ. Lấy ví dụ về tỉ phú Elon Musk, ta có thể phát tâm từ bi, mong muốn vị tỉ phú này được hạnh phúc hay không? Thực ra, tâm từ bi của chúng ta cần có điều kiện để phát sinh. Vậy ta lấy điều kiện gì để tâm từ bi phát sinh? Hiện giờ ta phát tâm từ bi khi thấy người ta nghèo, nhưng đâu phải người nào cũng nghèo nên ta chỉ có thể từ bi với vài người và không từ bi với những người khác. Cho nên, việc nghĩ rằng tất cả chúng ta đều đã từng là mẹ của mình, từng tử tế với mình nên ta muốn đền ơn là lý do có thể làm điều kiện để phát sinh tâm từ bi đối với tất cả mọi chúng sinh.
Ta cần xây dựng tâm từ bi bằng một lý do phù hợp và xác đáng để tâm từ bi có thể mở rộng cho tất cả mọi chúng sinh. Hiện giờ tâm từ bi của chúng ta đang dựa trên một lý do rất lệch lạc, có nghĩa là ta chỉ từ bi được cho một số chúng sinh và không từ bi được cho số còn lại. Lý do đó không giúp cho tâm từ bi của chúng ta trở nên rộng lớn. Chúng ta cần phải xây dựng tâm từ bi cho tất cả mọi chúng sinh bằng một lý do phù hợp và xác đáng.
Đây là bài tập thực hành thiền trong tuần này. Sau một tuần, nếu ta nghĩ tới tỉ phú Elon Musk, cảm thấy ông ấy thật đáng thương và mong ông ấy hạnh phúc thì ta đã thực hành rất tốt. Rèn luyện tâm từ bi chưa đúng cách có nghĩa là bây giờ ta thấy người nào khốn khó thì ta thương, một thời gian sau người đó thành công, ta lại hết thương. Tâm từ bi đó không bền vững và không phải là tâm từ bi chân thật.
Nếu ta có thể xem được chúng sinh đó đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ, đã từng tử tế với mình, nên bây giờ ta mong muốn đền ơn thì lý do này rất phù hợp để phát sinh tâm từ bi với tất cả mọi chúng sinh. Kể cả con người hay con thú hay bất kỳ chúng sinh nào, ta đều có thể áp dụng cách này để phát sinh tâm từ bi.
