Lamrim 2023
TUẦN 105 - NGÀY 01/10/2025
CHỦ ĐỀ: SÁU BA LA MẬT - THIỀN ĐỊNH (tiếp theo)
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Buổi học hôm nay Thầy sẽ không hướng dẫn nhiều về lý thuyết mà sẽ là một buổi thực hành thiền. Thầy sẽ giao chủ đề thiền và cho chúng ta biết cần phải làm gì trong thời thiền cũng như hướng dẫn các phương pháp đối trị khi các chướng ngại trong thiền phát sinh.
Thầy nói rằng hôm nay ở Nepal có một lễ hội thường niên rất lớn đang diễn ra.
Thầy sẽ chiếu lên màn hình một bức ảnh của Đức Phật. Chúng ta sẽ sử dụng bức ảnh này để làm đối tượng thiền. Ở đây điều quan trọng nhất là cần phải biết đối trị như thế nào khi bị trạo cử, phân tâm.
Để đối trị với trạo cử, trước hết tâm tỉnh giác là điều cực kỳ quan trọng. Ta phải có tâm tỉnh giác trước, bởi vì chính tâm tỉnh giác sẽ giúp ta phát hiện khi nào mình bị trạo cử. Phát hiện tâm bị trạo cử rồi thì mới áp dụng biện pháp đối trị được.
Ta hãy nỗ lực tỉnh giác và phát hiện kịp thời khi tâm bị tuột khỏi đối tượng thiền. Nếu đã vận dụng được tâm tỉnh giác và phát hiện mình bị phân tâm thì hãy nỗ lực kéo tâm trở lại đối tượng thiền. Nếu bị trạo cử quá nghiêm trọng, nghĩa là dù đã nỗ lực kéo tâm trở lại đối tượng thiền nhiều lần mà vẫn bị phân tâm thì hãy tạm ngưng thiền tập trung vào ảnh tượng Phật mà chuyển sang quan sát hơi thở. Cụ thể là hít vào thở ra thì đếm 1, đếm đến 7 lần hoặc 10 lần. Khi nào khả năng tập trung quay trở lại thì ngừng đếm hơi thở và tập trung tiếp tục vào pho tượng Phật.
(Rinpoche chiếu ảnh pho tượng Phật lên màn hình)
Thầy chia sẻ lên màn hình một bức ảnh pho tượng Phật và chúng ta chọn bức ảnh này làm đối tượng thiền. Đừng chọn hơi thở làm đối tượng thiền nữa vì thiền tập trung vào hơi thở rất dễ, sẽ không giúp mình phát triển được định lực vững chắc. Hãy chọn hình ảnh pho tượng Phật làm đối tượng thiền, còn thiền tập trung vào hơi thở như lúc nãy Thầy hướng dẫn chỉ là phương pháp giúp ta lấy lại sự tập trung mà thôi.
Các thời thiền trong buổi học hôm nay sẽ kéo dài hơn một chút, từ 5-7 phút. Trong thời thiền, nếu ta phát hiện mình bị trạo cử quá thường xuyên, tức các suy nghĩ cứ liên tục phát sinh trong tâm quá nhiều, điều đó chứng tỏ rằng trong cuộc sống hằng ngày tâm mình rất căng thẳng.
Một ý nghĩa khác của thực hành thiền định là khiến cho tâm mình trở nên quen thuộc với một thiện niệm hoặc một đối tượng thiền nào đó. Muốn ghi nhớ một đối tượng thiền nào đó, ta phải nghĩ về đối tượng đó nhiều lần. Đó là một mục đích của thực hành thiền định.
(Rinpoche chiếu lên màn hình một bức ảnh)
Bức ảnh mà Thầy đang chia sẻ trên màn hình không phải là bức ảnh để làm đối tượng thiền mà chỉ là cho chúng ta xem cho vui thôi. Đây là bức ảnh ở tu viện của Thầy và hàng cây trong bức ảnh này quanh năm không có hoa lá gì cả, chỉ có lá và hoa trong 2-3 tuần thôi. Khi có hoa, có lá thì nhìn rất đẹp.
Trước khi bước vào thời thiền, hãy tự nói với bản thân rằng thân và tâm hãy thư giãn. Nếu thân và tâm không thư giãn thì không có cách nào thiền định tốt được. Cho nên, hãy thư giãn thân và tâm trước thời thiền.
Chúng ta hãy chọn bức ảnh tượng Phật mà Thầy đang chiếu lên màn hình để làm đối tượng thiền trong các thời thiền hôm nay. Pho tượng Phật này khá đặc biệt. Tuy nhiên, chúng ta đừng hỏi Thầy tại sao pho tượng Phật này đặc biệt. Chúng ta có đoán được tại sao pho tượng Phật này đặc biệt không? Tại vì tượng Phật đặc biệt thôi, chứ không có lý do nào khác (Rinpoche cười).
Thầy hướng dẫn các bước thiền như sau: đầu tiên, ta mở mắt và ngắm nhìn kỹ toàn bộ các chi tiết trên pho tượng Phật, sau đó nhắm mắt lại và dựng lại hình ảnh của pho tượng Phật trong tâm mình. Lưu ý là đừng mở mắt ra nhìn chằm chằm vào pho tượng. Ban đầu mới thực hành, chúng ta không nhất thiết phải nỗ lực dựng lại toàn bộ các chi tiết trên pho tượng Phật mà có thể thiền tập trung vào một khu vực nhỏ trên pho tượng, ví dụ như gương mặt của Đức Phật để cho tiến trình thiền của mình bớt chướng ngại ở giai đoạn đầu.
Lần trước một nhóm nhà khoa học đã đến tu viện của Thầy. Họ muốn thu thập dữ liệu sóng não của những người thực hành thiền là các học trò của Thầy. Kế hoạch là tháng 10 này họ sẽ mang sang tu viện những máy móc, thiết bị đo song điện từ trên não phát ra lúc hành giả thực hành thiền. Họ sẽ hướng dẫn tu viện sử dụng những thiết bị đó. Lần tiếp theo Thầy dự định sẽ mang các thiết bị này sang Việt Nam. Thầy mong muốn những học trò nào tự tin về khả năng thực hành thiền của mình sẽ tham dự chương trình thử nghiệm này để xem quá trình thực hành thiền tác động như thế nào đến não bộ.
Bây giờ các nhà khoa học đã đồng ý mang thiết bị đo đạc đến tu viện nhưng Thầy lại gặp một trở ngại. Đó là tìm người thiền giỏi rất khó. Thầy biết những học trò đã đi vào hang núi trong dãy Himalaya thiền suốt 15-20 năm và Thầy tin chắc các học trò đó thiền rất giỏi. Những người thiền giỏi như vậy lại khó tìm, trong khi những người sẵn sàng tham gia lại không thiền giỏi.
Trong suốt các buổi học, chúng ta nhìn hoài video của Thầy nên nhiều khi thấy chán rồi. Bây giờ Thầy giữ bức ảnh pho tượng Phật trên màn hình để chúng ta nhìn.
Thầy dành cho chúng ta 5-7 phút để thiền. Nếu đang trong thời thiền mà quên các chi tiết trên pho tượng Phật thì hãy mở mắt, nhìn lại pho tượng trên màn hình, sau đó nhắm mắt lại và thiền tiếp.
Thầy nhấn mạnh một lần nữa, điều vô cùng quan trọng là phải luyện được tâm tỉnh giác để phát hiện kịp thời khi nào mình bị phân tâm. Nếu phát hiện tâm hoàn toàn bị trạo cử chi phối và không cách nào khắc phục được thì hãy tạm ngưng tập trung vào tượng Phật và chuyển sang đếm hơi thở. Đến khi nào cảm thấy ta đã tập trung tốt hơn thì hãy quay trở lại tập trung vào pho tượng Phật.
Khi đang thiền, đừng thắc mắc tại sao pho tượng Phật này lại đặc biệt. Đừng thắc mắc những câu hỏi như thế vì sẽ khiến cho mình bị phân tâm. Chúng ta hãy thiền khoảng 5-7 phút. Nếu hình ảnh pho tượng Phật trước tâm mình bị mất, không cách nào dựng lại được thì hãy mở mắt ra nhìn lại ảnh pho tượng, sau đó nhắm mắt lại và thiền tiếp. Bây giờ chúng ta hãy bắt đầu vào thời thiền.
(Đạo tràng thiền trong 5-7 phút)
Trong lúc thực hành thiền định, mỗi một hành giả sẽ có những trải nghiệm khác nhau. Hãy quan sát xem mình bị phân tâm bởi đối tượng nào nhiều nhất trong lúc thiền, ví dụ như thức ăn, đồng hồ… Hãy theo dõi xem các ý nghĩ về những đối tượng mà không phải là đối tượng thiền, những đối tượng nào xuất hiện nhiều nhất thì ta sẽ thấy được mức độ trầm trọng của trạo cử trong tâm mình.
Đối với chướng ngại trạo cử, trạo cử trầm trọng nhất chính là ta bị phân tâm bởi những đối tượng mà ta bám chấp vào. Nếu phát hiện mình cứ liên tục nghĩ về các món ăn, lúc nhớ món này, lúc nhớ món kia, các món ăn xuất hiện khác nhau, nghĩa là ta không bám chấp vào một đối tượng cụ thể, cố định nào. Nhưng nếu cùng một đối tượng nào đó xuất hiện liên tục và thường xuyên trong tâm thì ta biết rằng mình đang bám chấp vô cùng nghiêm trọng vào đối tượng đó.
Thầy kể câu chuyện: có một hành giả từ bỏ đời sống thế tục để đi vào hang động tu thiền. Vị này lại có sở thích uống trà bơ (loại trà bơ theo truyền thống Tây Tạng), thích đến mức tới lúc hấp hối vẫn còn muốn uống trà bơ nên không thể nào ra đi một cách thanh thản được. Một vị thầy biết tình huống đó nên đã sai một đệ tử đến hang động của vị thiền giả kia. Người đệ tử này đến hang động và hét to lên rằng ở cõi tịnh độ của Phật cũng có trà bơ và thậm chí trà bơ ở đó còn ngon hơn nhiều so với trà bơ ở đây. Nghe thấy thế, vị thiền giả lập tức ra đi rất thanh thản. Vị thiền giả này đã buông bỏ tất cả, nhưng vẫn không từ bỏ được ly trà bơ, vẫn cứ bám chấp vào đó.
Khi đã thực hành đến giai đoạn này, ta phải phân biệt được 2 loại đối tượng gây trạo cử. Thứ nhất là ta bị phân tâm bởi những đối tượng không phải là đối tượng bám chấp. Ví dụ như ta chợt nhớ đến ngày mai có việc phải làm, kế hoạch ngày hôm khác như thế nào… Những đối tượng kiểu như thế không hẳn là đối tượng mình bám chấp vào, cho nên không có vấn đề gì nghiêm trọng.
Đối tượng gây trạo cử thứ 2 là tâm mình thực sự bám chấp vào các đối tượng đó. Có những đối tượng mà thời thiền nào cũng xuất hiện và trong một thời thiền xuất hiện rất thường xuyên. Đó là lúc ta phải đặc biệt chú ý vì ta đang rơi vào một tình huống rất nghiêm trọng: ta đang bị phân tâm bởi những đối tượng bám chấp. Nếu ta ngồi xuống thiền và nhớ đến các cốc bia thì Thầy sẽ nói rằng trên cõi tịnh độ của Đức Phật, bia rất ngon và ngon hơn chỗ của mình rất nhiều. Có thể Dipkar sẽ mở một quầy bar trên cõi tịnh độ của Đức Phật và chúng ta lên đó uống bia sẽ ngon hơn (Rinpoche cười).
Trong thời đại bây giờ, có những giai đoạn nền kinh tế rất khó khăn, nhưng có 2 ngành lúc nào cũng làm ăn khấm khá, đó là ngành bán bia rượu và dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Bởi vì con người lúc vui cũng uống rượu, lúc buồn cũng uống rượu. Trong truyền thống Tây Tạng, có một truyền thống khá lạ là lúc nào cũng cúng dường hộ pháp bằng rượu (Rinpoche cười).
Ta hãy quan sát các suy nghĩ nào khiến ta bị mất tập trung và phân tâm. Nếu có cùng một dạng suy nghĩ, đối tượng xen ngang thời thiền quá thường xuyên thì hãy cẩn thận vì nhiều khả năng suy nghĩ đó, đối tượng đó chính là đối tượng mà ta đang bám chấp vào rất mạnh.
Bây giờ chúng ta tiếp tục thiền tập trung vào hình ảnh pho tượng Phật và lần này hãy xem những suy nghĩ nào, những đối tượng nào khiến mình bị mất tập trung.
(Rinpoche đang chiếu lên màn hình một bức ảnh)
Bức ảnh này có từ vài năm trước, trên đó ghi rằng trong 4 năm, từ năm 2016 đến năm 2020, Bếp Cơm Yêu Thương Dipkar đã trao được hơn 190.000 suất cơm chay miễn phí cho người nghèo. Thầy vô tình thấy bức ảnh này trong máy của Thầy nên Thầy chia sẻ với đạo tràng. Thầy lo rằng học trò nhìn vào pho tượng Phật quá lâu sẽ thấy mệt nên Thầy chiếu lên màn hình một vài bức ảnh khác để chúng ta cảm thấy thoải mái hơn.
Trong vài phút sắp tới, lúc thiền trên hình ảnh pho tượng Phật, nếu ta bị phân tâm thì hãy nỗ lực quan sát xem những đối tượng nào khiến mình bị phân tâm và xem có đối tượng nào xuất hiện trong tâm quá thường xuyên hay không. Bây giờ chúng ta hãy bắt đầu thiền.
(Đạo tràng tiếp tục thiền trên hình ảnh pho tượng Phật)
Chúng ta có gặp trở ngại trong thời thiền không? Chúng ta có biết tại sao thiền định khó không? Ta thấy khó vì ta chưa quen. Nếu ta nói với Đức Phật rằng Ngài hãy nổi giận thì Đức Phật sẽ thấy rất khó vì Ngài không có quen nổi giận. Trong khi đó, tâm chúng ta lại quá quen thuộc với việc phát sinh các ác niệm và phiền não.
Giống như nước không có hình hài cố định, ta đổ nước vào cái bình có hình dạng thế nào thì nước sẽ mang dáng dấp giống cái bình có hình dạng đó. Nếu đổ nước vào cái bình có hình vuông thì nước sẽ có hình vuông. Nếu đổ nước vào cái bình có hình tròn thì nước sẽ có hình tròn. Tâm của chúng ta cũng giống như vậy. Mặc dù bây giờ tâm của chúng ta chưa có tập trung tốt nhưng nếu cứ tập trung liên tục vào cái gì thì tâm sẽ quen thuộc với cái đó. Ta cảm thấy khó tập trung vào thiện niệm là bởi vì bình thường ta không có tu tập và cứ vô tình lặp đi lặp lại tất cả các quá trình làm sinh khởi các phiền não và ác niệm, dần dần tâm trở nên quá quen thuộc với những phiền não và ác niệm đó. Bây giờ ta muốn tâm mình đổi hướng chỉ tập trung vào thiện niệm thì phải luyện tâm, lặp đi lặp lại nhiều lần tiến trình sinh khởi thiện niệm thì ta sẽ có được thói quen mới của tâm. Giống như ta có thể tạo hình cho nước theo ý muốn của mình thì ta cũng có thể luyện tâm giống như vậy.
Trong vài phút còn lại, chúng ta sẽ có một thời thiền nữa. Trong thời thiền này, hãy nỗ lực triển khai được tỉnh giác. Bất cứ khi nào bị phân tâm, ta hãy tỉnh giác biết rằng mình đang bị phân tâm. Tỉnh giác tốt là khi nào ta có thể phát hiện được trạo cử trong vòng 3-5 giây sau khi bị tuột mất đối tượng thiền. Nếu phải đợi đến 10 giây sau ta mới phát hiện bị phân tâm thì tỉnh giác của mình rất yếu ớt. Chúng ta hãy đặt mục tiêu làm sao phát hiện kịp thời mình bị phân tâm trong vòng 3-5 giây.
Luyện được tâm tỉnh giác có điểm lợi lớn là sẽ giúp ta lúc nào cũng kịp thời phát hiện ra các phiền não khi chúng phát sinh trong tâm. Ví dụ, khi ta đang nổi giận thì phát hiện kịp thời là tâm mình nổi giận. Khi ta đang lo âu thì phát hiện được ngay rằng mình đang lo âu. Hiện tại, ta chưa phát triển được tỉnh giác nên chưa kịp thời phát hiện được các phiền não phát sinh trong tâm.
Bây giờ ta tiếp tục thiền trên pho tượng Phật. Nếu suốt thời thiền mà không bị trạo cử thì rất tốt. Còn nếu có phát hiện mình đang bị phân tâm thì cố gắng phát hiện trong vòng 3-5 giây. Ta hãy tiếp tục thiền trên pho tượng Phật và nỗ lực kịp thời phát hiện khi trạo cử xuất hiện. Thời gian thiền là 5 phút.
Tuần này chúng ta hãy tiếp tục thực hành thiền chỉ như cách Thầy hướng dẫn trong lớp hôm nay. Cứ lặp đi lặp lại quá trình thiền như thế, ta sẽ tiến bộ không chỉ về mặt lý thuyết mà còn trên phương diện thực hành. Thầy có khả năng tỉnh giác rất tốt. Thầy rất tỉnh giác về thời gian kết thúc lớp học. Cho nên hôm nay Thầy ngừng buổi học rất đúng giờ.
