Lamrim 2024
TUẦN 56 – NGÀY 28/09/2025
CHỦ ĐỀ: 12 CHI PHẦN NHÂN DUYÊN (tiếp theo)
(Geshe Lharampa Thabkhe Lodroe hướng dẫn)
Thầy tóm lược nội dung Phạm vi trung bình (xem trang 425, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay).
12 CHI PHẦN NHÂN DUYÊN
12 chi phần nhân duyên nói về sự nương tựa vào nhau mà sinh khởi. Do vô minh có mặt nên những mắc xích còn lại có mặt. Do đoạn diệt hết vô minh, những mắc xích còn lại cũng sẽ hoàn toàn đoạn diệt. 12 chi phần nhân duyên chủ yếu nói về cơ chế, nguyên nhân vì sao chúng sinh bị tái sinh trở lại vào trong luân hồi. Khi hiểu được cơ chế và nguyên nhân, ta sẽ biết cần phải làm gì để chặn đứng nguyên nhân đó nhằm thoát khỏi luân hồi.
12 chi phần nhân duyên gồm Vô minh - Hành (nghiệp đi tái sinh) - Thức (tâm thức chứa nghiệp) - Danh sắc - Lục nhập (6 căn) - Xúc - Thọ - Ái - Thủ - Hữu - Sinh - Lão tử (xem trang 89, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay).
Hôm nay, Thầy giảng tiếp mắt xích thứ 10 (xem trang 93-94, quyển 2)
Từ mắt xích thứ 7 là Thọ, từ sự tiếp xúc giữa 6 căn với 6 đối tượng bên ngoài (6 trần) mà phát sinh ra cảm xúc, từ đó sinh ra mắt xích thứ 8 là Ái (tham luyến). Và khi bám chấp của tâm thức vào đối tượng ngày càng tăng mạnh theo cảm giác yêu thích thì sẽ sinh tâm bám chấp, nếu có cảm giác ghét thì sinh ra tâm sân giận. Từ đó, sinh ra mắt xích thứ 9 là Thủ và tiếp tục bám chấp phiền não thúc đẩy tạo ra nghiệp và chịu sự chi phối của nghiệp nên phải sinh ra trên đời và vòng xoáy luân hồi lại tiếp tục vận hành.
Mắt xích thứ 10 là Hữu: Bởi vì vô minh, chúng ta đã tạo ra nghiệp thiện hoặc bất thiện (Hành) ở kiếp trước nên từ nghiệp sinh khởi ra tâm thức chứa nghiệp (Thức) và tiến trình tương duyên hỗ trợ khởi động của Ái và Thủ tạo nên nghiệp, kích hoạt vận hành mạnh mẽ hình thành nên Hữu.
Quan điểm đạo Phật có 4 loại Hữu đã được nói đến ở phần “Cách thành tựu thân trung ấm” là Chết - Vào cõi thân trung ấm - Tái sinh nhập thai - Cận kề với cái chết.
Mắt xích thứ 11 là Sinh: Khi nghiệp kích hoạt mạnh mẽ (Hữu) khiến ta đi tái sinh bắt đầu một kiếp sống mới, hình thành đầy đủ 5 uẩn và các cơ quan chức năng. Có 4 loại sinh là Thai sinh, Noãn sinh, Thấp sinh và Hóa sinh.
Mắt xích thứ 12 là Lão tử:
Chúng ta thường có suy nghĩ rằng tuổi tầm 70, 80 mới gọi là già, nhưng thực sự khi vừa được sinh ra sau giây thứ nhất thì chính giây thứ hai đã bắt đầu được xem là già và sự tiếp nối của già là quá trình chết.
Chúng ta đều không mong muốn già chết nhưng không một ai có thể thoát khỏi già chết được. Chúng ta sợ xấu, sợ già, nên đi tìm đến phương pháp thẩm mỹ, trang điểm, nhuộm tóc… để tô điểm cho ngoại hình trở nên trẻ trung, xinh đẹp hơn, nhưng đó chỉ là tạm thời, cũng không thể nào kéo dài tuổi trẻ mãi được. Người giàu có địa vị cố gắng tìm nhiều phương pháp kéo dài tuổi thọ như mắc bệnh tim, phổi… thì họ sẽ tìm đến những công nghệ y học tiên tiến như thay tim, phổi… để kéo dài tuổi thọ vì họ không muốn chết. Nhưng dù có tìm bất kỳ phương pháp nào giúp kéo dài tuổi thọ đi nữa thì họ sẽ không bao giờ thoát khỏi cái chết. Đức Phật đã nói rằng: “Ai sinh ra rồi cuối cùng cũng sẽ chết”.
12 chi phần nhân duyên gồm có 4 phần:
3 nhân thúc đẩy: Vô minh, Hành, Thức.
3 nhân thành tựu: Ái, Thủ, Hữu.
4 quả thúc đẩy: Danh sắc, Lục nhập, Xúc, Thọ
2 quả thành tựu: Sinh, Lão tử.
Vô minh là như người muốn gieo hạt giống. Hành do vô minh khởi động là như hạt giống. Thức (vào giai đoạn nhân, trong đó nghiệp tích lũy theo bản năng) là như mảnh đất trên đó ta gieo hạt giống. Đó là phần “thúc đẩy nhân”.
Cũng như hạt giống được nuôi bằng nước, phân, hơi ấm, sự ẩm ướt, Ái và Thủ cũng khởi động nghiệp để phát sinh quả. Như hạt giống sở dĩ có thể đâm chồi là nhờ nước, phân, hơi ấm và độ ẩm thấp, cái nghiệp đã được khởi động bởi Ái và Thủ sẽ thúc đẩy hình thành nên 5 uẩn đời sau nhờ “Hữu”. Vậy Ái, Thủ, Hữu là phần “thành lập nhân”.
Cũng như hạt giống đâm thành chồi, Sinh (được hoài thai thành hình thể trong tái sinh mới) là một yếu tố thuộc phần “thành tựu quả”. Một yếu tố khác của phần này là già chết, tương tự như sau khi cây phát triển sẽ trở nên vàng úa, sau đó người nông dân sẽ đem vứt bỏ những cây đã chết. Vậy phần “thành tựu quả” gồm 2 yếu tố là Sinh và Lão tử.
Hạt giống trên mảnh đất đâm thành chồi, rồi phát triển, làm nên phần “thúc đẩy quả”. Đó là Thức nhập vào thai, tạo thành quả chính là Danh sắc, Lục nhập (6 giác quan), Xúc và Thọ.
Ví dụ, khi còn nhỏ, ta phải đi học rồi đến lúc trưởng thành, bắt đầu đi làm và trong công việc đôi lúc đạt được thành tựu, có lúc thất bại, xung đột với đồng nghiệp, bạn thân trở thành kẻ thù; người nghèo thì cố gắng tích lũy tài sản; người giàu thì nghĩ cách làm thế nào phát triển và bảo vệ tài sản. Những việc xảy ra trong cuộc sống giống như diễn biến trong giấc mộng biến mất rất nhanh chóng. Những bám chấp yêu thích, tài sản, địa vị, kẻ thù, sân giận rồi cũng biến mất. Bởi vì, tất cả đều có thể thay đổi nên ta không nên bám víu vào những điều đó.
Đại sư Thánh Thiên đã nói: “Người giàu thì khổ tâm, người nghèo thì khổ thân”. Vì người giàu mong muốn nổi tiếng, có địa vị, tranh đấu tài sản, còn người nghèo thì lo kiếm ăn, trang trải chi phí từng ngày.
Ta suy nghĩ về những khổ đau trong luân hồi, rồi sinh tâm tiêu cực chán nản, thất vọng. Đây là suy nghĩ sai. Khi ta tư duy về những khổ đau đó thì nên áp dụng vào cuộc sống. Nghĩa là lúc gặp phải tình huống khiến ta khó chịu, sân giận, bất hòa với cha mẹ, bạn bè, hàng xóm, đồng nghiệp thì hãy nhớ rằng mọi thứ đều vô thường, ai rồi cũng sẽ chết, tại sao ta phải nổi cơn sân giận với họ. Ta hãy nên thay đổi cách suy nghĩ rằng có thể họ đang gặp vấn đề nào đó mới khiến họ bực bội với mình. Nếu ta sân giận và im lặng không chịu nói chuyện với ba mẹ, sau này ba mẹ mất đi thì ta không có nhiều thời gian bên cạnh họ để trò chuyện nữa. Cho nên, hãy cùng nhau chung sống hòa thuận, vui vẻ, giúp đỡ lẫn nhau trong cõi luân hồi này.
Phạm vi trung bình chủ yếu nói về những nỗi khổ trong 6 cõi và tâm mong cầu thoát khỏi khổ đau trong 6 cõi luân hồi. 12 chi phần nhân duyên giải thích các mắc xích của luân hồi.
Chúng ta tư duy về nhân quả như thế nào? Nếu kiếp này ta tích lũy nhân thiện lành thì sẽ chín muồi quả thiện nghiệp. Còn nếu tích lũy nhân ác hạnh và không biết sám hối lỗi lầm thì tương lai sẽ nhận lấy quả ác nghiệp khổ đau. Nếu biết sám hối những lỗi lầm, giống như Vô minh, Hành, Thức đã thành lập nhưng không tiếp tục nuôi dưỡng nghiệp để ngăn chặn Ái và Thủ khởi động mạnh mẽ thúc đẩy hình thành nên 5 uẩn đời sau nhờ “Hữu” thì quả ác hạnh sẽ không chín muồi. Phạm vi nhỏ có đề cập nhiều về chủ đề nhân quả.
Thầy tóm lược 2 lý do khi học 12 chi phần nhân duyên:
Lý do thứ nhất: khi đã hiểu do có Vô minh nên mới có tích lũy ác nghiệp. Vì vậy, ngay từ đầu ta không nên tạo ác nghiệp như không sát sanh, không hãm hại chúng sinh khác và thận trọng suy xét kỹ tìm những phương pháp đối trị để tránh khỏi tích lũy nghiệp.
Lý do thứ hai: khi ta chưa hiểu về nghiệp nên đã tạo nghiệp, do vì phiền não tham, sân, si khiến nghiệp thúc đẩy Ái và Thủ khởi động mạnh mẽ, dẫn đến hình thành nên 5 uẩn đời sau nhờ “Hữu”. Cho nên, trước khi Ái, Thủ, Hữu hoạt động, ta cần phải sám hối những ác nghiệp đã tạo và nhất quyết từ bỏ không tái phạm. Như vậy, quả sẽ không chín muồi.
Trong cuộc sống, chúng ta có mong ước là điều tốt nhưng lúc không đạt được như ý trong công việc, học hành thì sinh tâm chán nản hay thường xuyên so sánh với người khác có của cải, địa vị, hạnh phúc, rồi lại sinh tâm ganh tỵ, thất vọng... Ta không nên có những cảm giác tiêu cực như vậy. Hãy nghĩ rằng, tất cả chúng sinh sống trong cõi luân hồi này đều có những khổ đau như nhau, mọi thứ đều vô thường, có thể họ vui lúc này lại gặp vấn đề lúc khác.
Nếu ta đã từng làm điều sai trái, tạo ác nghiệp thì cũng không nên bị ám ảnh mãi về những lỗi lầm đã tạo. Hãy nghĩ rằng không ai trong cõi luân hồi mà chưa từng tạo ác nghiệp, nhưng đã tạo ác nghiệp rồi thì nên sám hối, ăn năn, quyết tâm không tái phạm lỗi lầm nữa. Như vậy, ta sẽ tịnh hóa được nghiệp cũ và bắt đầu cuộc sống mới với tư duy hành động tốt hơn.
Làm thế nào thoát khỏi khổ đau trong 6 cõi luân hồi? Ta cần phải đoạn diệt gốc rễ vô minh, thực hành phương pháp Đạo Đế, thiền Bát Chánh Đạo để đoạn diệt, cắt đứt 12 chi phần nhân duyên, từ đó thành tựu chứng đắc Diệt Đế mới chấm dứt được khổ đau trong 6 cõi luân hồi.
