Lamrim 2025
TUẦN 3 – NGÀY 17/05/2025
CHỦ ĐỀ: GIỚI THIỆU GIÁO TRÌNH LAMRIM “GIẢI THOÁT TRONG LÒNG TAY”
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Trong các buổi giảng trước, Thầy đã hướng dẫn tổng quan về đạo Phật. Hôm nay, Thầy sẽ giới thiệu về giáo trình của lớp học là Giải Thoát Trong Lòng Tay cũng như nguồn gốc của cuốn sách này.
Như chúng ta đã biết cách đây hơn 2.500 năm, Đức Phật Thích Ca sinh ra tại một nơi có tên là Lumbini ở Nepal. Sau khi trưởng thành, Ngài đã từ bỏ cung điện để tìm con đường giải thoát. Đức Phật đã có 6 năm thử tất cả các phương pháp giải thoát và đạt được giác ngộ ở tuổi 35.
Sau khi Đức Phật giác ngộ, từ năm 35 tuổi cho đến năm 80 tuổi, trong suốt quãng thời gian đó Ngài đã liên tục giảng dạy trải nghiệm chứng ngộ của Ngài cho các học trò. Đức Phật không chỉ thuyết pháp cho các đệ tử mà có lúc Ngài còn tranh luận và giải đáp các thắc mắc. Trong suốt quá trình giảng dạy cũng như tranh luận hay trả lời các câu hỏi, Đức Phật luôn nói với học trò rằng: “Bất cứ điều gì Như lai nói, các con nên phân tích. Nếu thấy có lợi lạc thì hãy thực hành. Nếu không thấy có lợi lạc thì không phải áp dụng. Nhưng điều chính yếu là phải dựa trên tâm phân tích chuẩn xác mới đưa vào áp dụng”.
Từ sau khi Đức Phật nhập diệt cho đến ngày nay, có rất nhiều vị hành giả nổi tiếng, các bậc thầy vĩ đại trong lịch sử đã đưa ra các tư tưởng lớn để lý giải thêm lời của Đức Phật. Những tư tưởng nào phù hợp với thực tế và áp dụng có hiệu quả thì tồn tại với thời gian và phát triển cho đến tới bây giờ. Những tư tưởng nào không phù hợp với thực tế và áp dụng không hiệu quả thì dần dần sẽ mất đi theo thời gian.
Đạo Phật có 3 phần chính: Triết học - Thực hành thiền định - Nghi lễ. Chúng ta cần biết mình đang tiếp cận với phần nào trong đạo Phật. Thời bây giờ, mọi người thực hành đạo Phật chỉ toàn là nghi lễ. Thực ra, nghi lễ chỉ là một phần rất nhỏ trong đạo Phật. Nòng cốt của đạo Phật là triết lý và thực hành thiền định. Giáo trình Giải Thoát Trong Lòng Tay mà chúng ta đang học là một cuốn sách tập trung vào triết lý và thực hành thiền định. Đức Phật đã dạy rất nhiều kinh điển và trong vô vàn kinh điển đó, Đức Phật đã giảng rất nhiều phương pháp thực hành, nhưng trình tự tu tập một cách có hệ thống, như phải thực hành cái nào trước, cái nào sau thì Ngài không đề cập.
Trong các thời kinh, Đức Phật đã giảng rất nhiều phương pháp thực hành, đằng sau mỗi phương pháp thực hành có triết lý thực hành. Từ trong các bài giảng của Đức Phật, ta không biết phải thực hành bắt đầu từ đâu, theo trình tự như thế nào và mỗi trình tự như vậy cần có những kỹ thuật thực hành như thế nào thì cũng khó có thể tổng hợp từ kinh điển rộng lớn của Đức Phật. Đã xuất hiện một vị thầy rất nổi tiếng tên là Atisha. Ngài Atisha sinh ra ở Ấn Độ vào khoảng thế kỷ X, thế kỷ XI. Trong sách Giải Thoát Trong Lòng Tay có một phần nói về tiểu sử của Ngài Atisha. Chúng ta hãy đọc phần này để hiểu thêm về tiểu sử của Ngài Atisha.
Ngài Atisha rất lỗi lạc, tinh thông kinh điển. Ngài vĩ đại ở chỗ là Ngài đã chắt lọc các tinh túy từ trong các kinh điển của Đức Phật giảng dạy và hệ thống hóa thành một trình tự thực hành rất hợp lý, sắp xếp thứ tự các bước thực hành, mỗi bước có ý nghĩa và cách thực hành như thế nào, giúp cho những người mới bắt đầu có thể dễ dàng thực hành theo. Tương ứng với mỗi điểm thực hành có những triết lý nào đức Phật đã giảng dạy thì Ngài Atisha đều kèm theo lời giải thích. Có thể nói Ngài Atisha đã đề cập các triết lý cốt lõi của đạo Phật theo một cách rất thực tiễn. Đó là một tác phẩm rất vĩ đại từ Ngài Atisha.
Thầy nhắc lại rằng nòng cốt của đạo Phật không phải ở các nghi lễ mà là ở phần triết lý và thực hành thiền định. Nhờ triết lý đúng đắn phù hợp với thực tế, dựa trên triết lý đó mới đề ra các phương pháp thực hành giúp chúng ta chuyển hóa tâm thức của mình. Vì thế, chúng ta phải chú trọng vào triết lý và thực hành thiền định, đó mới là nòng cốt của đạo Phật.
Một phần trọng yếu trong đạo Phật tập trung vào các phương pháp thiền định. Trong buổi giảng hôm trước, Thầy có hỏi rằng: “Phương pháp thiền nào là tốt nhất?”. Thực tế, không có phương pháp thiền nào là tốt nhất cả. Cũng ở buổi giảng hôm trước, Thầy đã hỏi: “Thuốc nào là thuốc tốt nhất?”. Không có thuốc nào là tốt nhất mà thuốc tốt sẽ phụ thuộc vào căn bệnh mình đang mắc phải. Thuốc nào chữa dứt khỏi căn bệnh của mình là thuốc tốt nhất đối với mình.
Thực ra, phương pháp thực hành thiền tốt nhất là biết hết tất cả mọi phương pháp hành thiền để khi rơi vào những tình huống cụ thể, chúng ta biết các phương pháp mà áp dụng. Cách hiểu biết tất cả mọi phương pháp thiền là phương pháp thiền tốt nhất.
Tại sao chúng ta thực hành thiền định? Thực hành thiền định có tầm quan trọng như thế nào? Mục đích thực hành thiền là gì? Để hiểu mục đích của thực hành thiền, chúng ta hãy nhìn vào hoàn cảnh thực tế. Ai cũng đối mặt với nhiều khó khăn, trở ngại, nhiều lúc không có được những gì mình mong muốn. Đó là một thực tại rất hiển nhiên trong cuộc sống này và luôn xảy ra mà mỗi người chúng ta cần phải chấp nhận. Tuy nhiên, khi đối mặt với các hoàn cảnh khó khăn đó, chúng ta lại có những suy nghĩ rất trái ngược. Tâm con người rất phức tạp, cứ hay nghĩ theo cách khiến cho mình ngày càng thêm phiền não. Thiền giúp ta có thể kiểm soát các suy nghĩ tiêu cực đó để không bị rối loạn khi rơi vào các hoàn cảnh khó khăn. Đó là lợi ích thứ nhất của thiền.
Những lúc tâm có cảm xúc tiêu cực thì có những phương pháp và kỹ năng để giúp tâm thức điềm tĩnh trở lại, không bị tác động nhiều bởi những suy nghĩ tiêu cực, từ đó tránh được những lời nói, những hành động gây hậu quả lớn. Đó là lợi ích thứ hai của thực hành thiền.
Đúc kết lại 2 điểm lợi lạc lớn nhất của thực hành thiền định. Thứ nhất là điều phục tâm, kiểm soát tâm. Thứ hai là giúp tâm được an lạc.
Ta thử nhìn lại trong cuộc sống, có những chuyện rất nhỏ nhặt xảy ra nhưng lại khiến mình dễ kích động, nổi giận, bất an và căng thẳng. Vấn đề không phải là do hoàn cảnh bên ngoài mà do tâm ta suy yếu, không đủ sức chống chọi với những nghịch cảnh xung quanh. Giống như cơ thể chúng ta, lúc sức khỏe suy yếu thì rất dễ bị bệnh tật tấn công. Khi tâm bị suy yếu, ta rất dễ cảm thấy khó chịu, bất an.
Đức Phật dạy điều cốt lõi cần hướng đến là làm sao rèn luyện tâm, điều phục tâm. Tâm của chúng ta có tiềm năng rất lớn mà bản thân mình không thể hiểu hết mọi tiềm năng của tâm thức. Để khai thác tiềm năng của tâm thức, ta phải biết cách rèn luyện tâm, điều phục tâm.
Thầy kể một câu chuyện: Có một học trò ngủ gục trong giờ học toán. Khi tiết học kết thúc, anh học trò thức dậy, nhìn lên thì thấy có 2 bài toán được viết lên tấm bảng ở phía trước mặt. Người này nghĩ đó là bài tập về nhà thầy dạy toán giao cho lớp nên đã thức suốt mấy đêm để giải cho bằng được. Cuối cùng, người học trò cũng đã giải được 2 bài toán và mang lên nộp cho thầy giáo. Khi đó, vị thầy rất ngạc nhiên và hỏi anh học trò rằng tại sao phải giải 2 bài toán này. Anh học trò thành thật trả lời: “Do hôm trước trong giờ học của thầy, con đã ngủ quên. Khi thức dậy, con thấy 2 bài toán thầy viết trên bảng, con nghĩ là bài tập về nhà nên cố làm xong để nộp cho thầy”. Vị thầy giáo nói: “Thực ra lúc thầy viết trên bảng, thầy nói với lớp rằng đây là 2 bài toán tới tận bây giờ chưa có người nào giải được”. Trong lúc thầy giáo nói câu đó thì cậu học trò đang ngủ gục nên không nghe thầy nói, vì thế cậu ta về nhà mới cố gắng giải 2 bài toán này. Nếu trong lớp, người học trò này tỉnh và nghe được lời thầy nói thì cậu ta không nghĩ rằng mình có thể giải được và cũng không cố gắng để giải 2 bài toán này.
Trong cuộc sống, chúng ta có nhiều dự định, kế hoạch và khi chia sẻ với người khác, họ nói “bạn không làm được đâu vì đó là chuyện bất khả thi”. Tuy nhiên, chỉ cần chúng ta tự tin vào bản thân thì sức mạnh tinh thần đó sẽ giúp ta làm được điều mình mong muốn. Cho nên, nếu biết cách vực dậy năng lực tiềm ẩn lớn lao của tâm thức thì tinh thần của mình sẽ không chịu bất kỳ rào cản nào và ta sẽ phát huy được sức mạnh tâm thức của mình.
Chúng ta học thiền và thực hành thiền với mục đích làm sao cho tâm vắng bóng phiền não, nghĩa là tâm không còn suy nghĩ tiêu cực nữa. Tuy nhiên, trong một lúc, ta khó có thể nào làm tâm thức hoàn toàn vắng bóng mọi phiền não, nhưng ta có thể cố gắng giảm dần phiền não, đến lúc nào không còn phiền não trong tâm thì ta mới có được hạnh phúc thật sự. Hạnh phúc thực sự là vắng bóng tất cả mọi phiền não trong tâm.
Chúng ta biết rằng ăn ngọt hay uống rượu quá nhiều đều không tốt cho cơ thể. Tương tự, tâm có nhiều phiền muộn cũng không tốt cho tinh thần. Cả 2 loại sức khỏe về thân thể và tinh thần đều trân quý như nhau, nên thực hành thiền chính là phương pháp tích cực để giúp tâm giảm bớt dần các phiền não. Đến lúc nào đó ta có thể loại trừ được 100% phiền não trong tâm thì khi ấy ta mới có được hạnh phúc thực sự.
Trong bài giảng hôm trước, Thầy có hỏi rằng: “Nếu đang đi trên đường, có một người lạ đến tặng hoa và nói thích mình thì ta có tin không?”. Ta sẽ cảm thấy khó tin, nhưng ngược lại, nếu một người lạ tiến đến và nói ghét mình thì ta lại dễ tin hơn. Thầy tin rằng khi học lớp Lamrim này, chúng ta thực hành đúng Phật pháp trong 1-2 năm thì tâm sẽ nghĩ đến những điều tích cực nhiều hơn là những điều tiêu cực. Thậm chí cho dù các phiền muộn trong tâm giảm chỉ 1% thì ta cũng đã có được thành công lớn từ việc thực hành Phật pháp.
Thầy hỏi rằng: “60 vào 100 là 2 số khác nhau đúng không? 60 và 100 khác nhau bao nhiêu phần trăm? Có phải khác nhau 40% không?”. Thầy hỏi một câu khác: “0 và 1 cũng là 2 con số khác nhau, vậy 0 và 1 khác nhau bao nhiêu phần trăm?”. Số 0 và 1 khác nhau rất nhiều, vì số 0 trong toán học là không có giá trị, 1 là một con số có giá trị, từ không có giá trị đến có giá trị thì khác nhau rất nhiều, nhiều hơn cả 100%. Cho nên, từ chỗ chưa thay đổi gì hết, chúng ta đã thay đổi được 1% có nghĩa là ta đã có sự thay đổi rất lớn. Từ 0 đến 1, giá trị đã tăng vô lượng.
Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay đã hệ thống lại tất cả các lời giảng của Đức Phật Thích Ca trong các thời kinh của Ngài và được hệ thống thành một trình tự rất hợp lý và dễ hiểu. Tác giả của nội dung này là Ngài Atisha. Chúng ta hãy đọc tiểu sử của Ngài trong sách Giải Thoát Trong Lòng Tay, Ngày thứ 2. Và trong sách Giải Thoát Trong Lòng Tay, không chỉ có trình tự thực hành mà còn đề cập đến các điểm triết lý cốt lõi của đạo Phật. Nói chung, triết lý của đạo Phật khá phức tạp nhưng sách Giải Thoát Trong Lòng Tay đã đề cập các triết lý cốt lõi của đạo Phật theo một cách cực kỳ thực tiễn và dễ áp dụng, giúp mang lại hiệu quả lớn từ việc thực hành.
Làm sao chúng ta phân biệt được điều gì là chân lý, điều gì không phải là chân lý? Hiện tại, điều gì chúng ta tin thì cho đó là sự thật, là chân lý, cái gì ta không tin thì cho nó không phải là sự thật. Nhưng trên thực tế, cái gì là thật hay không thật hoàn toàn không phụ thuộc vào niềm tin của chúng ta. Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay đã tổng hợp lại tất cả các bước thực hành thiền định theo trình tự, cộng với việc kết hợp các triết lý của đạo Phật được đề cập một cách rất thực tiễn để chúng ta có thể dễ tiếp cận cả 2 mảng quan trọng trong đạo Phật là phương pháp thực hành thiền và triết lý cốt lõi.
Nói chung, có hơn 100 loại kỹ thuật thực hành thiền. Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay hướng dẫn các phương pháp thực hành thiền theo 3 phần. 3 phân loại chính này dựa vào mục đích của người đang thực hành thiền. Có 3 loại mục đích.
Một là những người mong muốn thực hành thiền để có được an lạc nội tâm, tránh xa những đau khổ.
Hai là những người không chỉ mong muốn an lạc nội tâm mà còn muốn diệt trừ được vô minh, tâm sân hận, tâm ngã mạn. Dựa theo mục đích này sẽ có các phương pháp thực hành chuyên sâu hơn.
Ba là những người không chỉ muốn diệt trừ tâm sân hận, tâm ngã mạn của bản thân mà còn muốn giúp tất cả mọi người diệt trừ được tâm sân hận, tâm ngã mạn của mình.
Dựa vào 3 loại mục đích/động cơ như thế, sách Giải Thoát Trong Lòng Tay đã chia ra 3 loại phương pháp thực hành thiền. Khóa học Lamrim này có thể giúp chúng ta biết được các phương pháp thực hành riêng biệt cho từng loại động cơ/mục đích khác nhau. Trước khi chuẩn bị dấn thân thực hành một phương pháp thiền nào đó, ta phải khởi một động cơ: Ta thiền để làm gì? Ta mong muốn có được gì sau buổi thiền này? Mong muốn có được gì sau một thời gian thực hành thiền? Một việc làm mà không khởi động cơ đúng đắn thì sẽ không có được một kết quả hữu hiệu cho bản thân mình.
Tóm lại, sách Giải Thoát Trong Lòng Tay chia ra 3 loại động cơ/mục đích:
Động cơ thứ nhất là những người muốn an lạc và hạnh phúc cho bản thân mình.
Động cơ thứ hai là những người mong muốn diệt trừ mọi phiền não và muốn đạt được giải thoát.
Động cơ thứ ba là những người mong muốn diệt trừ tất cả mọi phiền não và giải thoát cho bản thân mình và cũng mong muốn giải thoát cho những người khác.
Thiền là để thay đổi cách suy nghĩ, nhìn nhận của mình đối với thế giới bên ngoài. Đạo Phật không dạy chúng ta làm những điều khác biệt, mà dạy chúng ta làm mọi việc một cách khác biệt. Đạo Phật dạy rằng những gì xưa giờ chúng ta làm thì bây giờ vẫn tiếp tục làm nhưng phải làm khác đi. Những người thành công ngoài xã hội thực ra không có làm việc gì khác với người thường. Người thường làm gì thì họ cũng làm các công việc đó. Nhưng cách họ làm việc đó khác với người bình thường. Do đó, chỉ có cách học Phật pháp và hiểu các phương pháp thực hành thì mới biết mà áp dụng. Nếu không học, không biết các phương pháp đó thì khó có thể nào áp dụng thực hành để chuyển hóa tâm thức của mình.
Thầy kể một câu chuyện: Có một vị thầy rất nổi tiếng đã đạt được giác ngộ. Khi hay tin có một vị thầy đã đạt giác ngộ, mọi người đều tới hỏi thăm vị thầy đó rằng: “Khi đã giác ngộ, thầy có cảm giác như thế nào?”. Vị thầy ấy nói rằng: “Trước khi tôi giác ngộ, ở trong tu viện, buổi sáng tôi ăn cơm, đến buổi trưa mỗi khi nghe tu viện đánh kẻng thì tôi mang bát riêng ra nhà ăn để lấy cơm, ăn xong thì tôi rửa bát. Đó là những gì tôi làm trước khi giác ngộ. Sau khi giác ngộ, tôi cũng làm y hệt như thế, nhưng điều khác biệt là tôi làm với tâm tỉnh thức nhiều hơn”.
Cũng giống như vậy, nếu đã thuần thục các phương pháp thực hành thiền, ta sẽ có được sự tỉnh thức. Các hành động trước khi tỉnh thức và sau khi tỉnh thức cũng giống như nhau. Nhưng sau khi tỉnh thức, ta làm với khả năng quan sát nhiều hơn, khiến tâm phiền não không trỗi dậy nữa. Đó là sự khác biệt sau khi thực hành Phật pháp và có được sự tỉnh thức.
Hiện tại, chúng ta vẫn chưa có được tâm tỉnh thức nhiều. Ví dụ, trong 1-2 phút đầu khi ăn, ta có thể tập trung cảm nhận được vị ngon của món ăn, sau đó ta bắt đầu bị phân tâm, nghĩ đến những chuyện khác trong lúc ăn. Hay trong khi đang nói chuyện với bạn bè, ta lại thường suy nghĩ đến việc khác.
Có một lần ở Đài Loan, học trò mời Thầy đến nhà hàng ăn tối. Khi đến nhà hàng, Thầy thấy nhà hàng đã kín chỗ. Thầy hỏi học trò thì học trò nói rằng vì hôm nay là ngày Valentine. Lúc đó Thầy nhìn quanh nhà hàng, quả thật đúng là lễ tình nhân vì toàn là các cặp đôi ngồi với nhau. Chỉ có một bàn là có một cặp đôi đang nói chuyện với nhau. Những bàn còn lại, các cặp đôi đang bấm điện thoại chứ không nói chuyện với nhau. Thầy quay sang học trò và nói rằng: “Chắc cặp đôi đang nói chuyện là mới yêu nhau nên còn nói chuyện với nhau. Yêu nhau được một năm sau thì chắc cũng giống các cặp kia là ngồi bấm điện thoại, chứ không nói chuyện với nhau nữa” (Rinpoche cười).
Nhiều khi chúng ta bị sao nhãng, bị phân tâm mà không biết mình đang bị phân tâm. Ta cứ nghĩ đó là chuyện bình thường nhưng nếu tiếp tục để tâm nhảy tới nhảy lui như thế thì ta không bao giờ có được sự an lạc nội tâm. Để kiểm soát được tâm, cần có sự tỉnh thức, cần nhận biết tâm đang trong trạng thái như thế nào. Không nhận biết được thì sẽ không kiểm soát được tâm. Khi không kiểm soát được tâm thì tâm như một con khỉ điên cứ nhảy hết chỗ này sang chỗ khác. Cứ như thế chẳng bao giờ ta có được quyền kiểm soát.
Bài tập về nhà là tuần này, hãy đọc sách Giải Thoát Trong Lòng Tay (quyển 1), Ngày thứ 2. Trong lúc đọc sách, hãy quan sát xem ta đã mất tập trung, bị phân tâm bao nhiêu lần. Hoặc khi đang ăn cơm, hãy quan sát xem ta có thể tập trung vào món ăn được bao lâu và sau bao nhiêu phút, ta bắt đầu mất tập trung vào món ăn. Hãy tập quan sát như vậy.
