Lamrim 2024
TUẦN 59 – NGÀY 19/10/2025
CHỦ ĐỀ: TÂM BỒ ĐỀ
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Hôm nay Thầy sẽ hướng dẫn tiếp phần “xác định bản chất con đường đưa đến giải thoát” (ngày thứ 15, trang 98, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay).
Thế nào gọi là giải thoát? Khi đã hoàn toàn loại bỏ hết tất cả mọi phiền não trong tâm, lúc đó ta đã được giải thoát.
Khi nói về phiền não, có 6 loại phiền não căn bản (xem trang 60 và 61, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay). Khi nói đến giải thoát, chúng ta cần phải hiểu rõ về 6 phiền não căn bản này trước, vì giải thoát là loại trừ được tất cả mọi phiền não. Và để loại trừ được tất cả mọi phiền não, ta cần phải loại trừ được gốc rễ của nó, đó là 6 phiền não căn bản.
Bây giờ, Thầy sang phần phạm vi lớn (ngày thứ 16). Trong phạm vi lớn, đầu tiên Thầy sẽ hướng dẫn chúng ta thực hành tâm bồ đề.
Đầu tiên là lợi ích của tâm bồ đề. Phần này không quá quan trọng nên Thầy sẽ không giảng nhiều.
Ở đây, chúng ta cần phải hiểu về định nghĩa của tâm bồ đề. Tâm bồ đề là tâm mong muốn thành Phật vì lợi lạc của tất cả chúng sinh.
Có 2 đặc tính quan trọng của tâm bồ đề:
Đặc tính thứ nhất là phải nghĩ đến lợi lạc của tất cả chúng sinh.
Đặc tính thứ 2 là để có khả năng làm lợi lạc cho tất cả mọi chúng sinh, chúng ta cần phải thành Phật.
Điều quan trọng ở đây là ta cần thành Phật để làm lợi lạc cho chúng sinh. Người ta thường hoang mang không biết phải mất bao lâu mới có thể thành Phật. Thầy kể rằng khi Thầy còn nhỏ, Thầy thường hỏi các thầy lớn trong chùa là phải mất bao lâu để thành Phật? Các thầy lớn bảo rằng phải mất cả triệu năm. Thầy nói rằng thời gian quá dài nên chắc không làm được đâu. Chúng ta có chấp nhận mất một thời gian dài như vậy hay không? Ngay cả đối với việc lập kế hoạch cuộc đời mình cho 2-3 năm sau, chúng ta còn không rõ nữa, huống hồ là việc đặt mục tiêu dài cho cả triệu năm sau. Cả triệu năm sau, nhiều khi trái đất này cũng không còn nữa.
Tuy nhiên, sách Giải Thoát Trong Lòng Tay có hướng dẫn rằng: nếu kết hợp thực hành Lamrim với thực hành Kim Cương Thừa, chúng ta hoàn toàn có thể giác ngộ và thành Phật trong một đời. Chúng ta đang sống trong một thời đại mà mọi thứ diễn ra rất nhanh chóng thì việc tu tập để đạt Phật quả đáng lẽ cũng phải nhanh chóng.
Tương tự như chương trình nghiên cứu của Thầy nhằm kiểm tra xem thiền có tác động như thế nào đối với hệ miễn dịch, trong vòng 6 tuần chương trình này có thể cho thấy rõ sự thay đổi trong hệ miễn dịch. Cũng như chương trình học qua Zoom của chúng ta cũng chỉ 6 năm. Đức Phật thời xưa cũng mất khoảng 6 năm để giác ngộ. Con số 6 thật sự là một con số kỳ diệu. Cho nên, chúng ta có thể đặt ra mục tiêu cho mình là giác ngộ trong vòng 6 năm.
Khả năng thành Phật trong đời này hay trong vòng 6 năm là hoàn toàn có thể xảy ra. Tuy nhiên, không ai bảo đảm được rằng người nào cũng có thể thành Phật được trong vòng 6 năm. Khi Thầy còn nhỏ, khoảng 9-10 tuổi, các Thầy lớn bảo là phải mất cả triệu năm mới thành Phật. Lúc đó Thầy cứ nghĩ sẽ không làm được, nhưng sau này Thầy nghiệm ra rằng chúng ta hoàn toàn có khả năng thành Phật trong 6 năm hoặc trong một đời này, chứ không phải mất cả triệu năm.
Nhiều người nghĩ rằng để có thể thành Phật, cần phải tu hành cực khổ, nhưng trên thực tế, không cần phải khổ cực như vậy, mà chúng ta cần phải tu tập thông minh hơn. Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay có hướng dẫn rằng nếu chúng ta thực hành theo con đường của Lamrim và kết hợp với Kim Cương Thừa, đặc biệt là thực hành các vị Bổn Tôn như Ngài Độc Dũng Đại Uy Đức Kim Cang Yamantaka thì hoàn toàn có thể đạt giác ngộ trong một đời hoặc trong vòng 6 năm. Cho nên, ta cần phải tu thông minh hơn, chứ không phải là cực khổ hơn.
Hãy quay lại với tâm bồ đề. Tâm bồ đề là tâm mong muốn thành Phật vì lợi lạc của tất cả mọi chúng sinh. Cho nên, ta cần phải có tâm bồ đề thì mới bước vào các pháp thực hành tiếp theo được. Thầy luôn mong muốn đời này sẽ thấy được một học trò ở Dipkar đạt giác ngộ. Thầy thường hay nói ở Dipkar có Phật pháp miễn phí, thức ăn miễn phí và giác ngộ miễn phí.
Ngày thứ 16 đề cập nhiều về lợi lạc của tâm bồ đề. Chúng ta hãy đọc thêm phần này trong sách Giải Thoát Trong Lòng Tay. Bây giờ Thầy hướng dẫn làm sao thực hành phát tâm bồ đề (xem trang 143).
Có 2 cách luyện tâm bồ đề:
(1) Luyện tâm theo chỉ giáo 7 lớp nhân quả.
(2) Luyện tâm bằng cách thay đổi địa vị của mình với người khác.
Đây là phần quan trọng. Chúng ta hãy học thuộc 2 tiêu đề này.
Luyện tâm theo chỉ giáo 7 lớp nhân quả:
Đây là 7 nhân tố được xếp theo trình tự nhân quả, để cuối cùng là phát được tâm bồ đề. Ở đây, ta cần nhận diện được 7 lớp nhân quả này là gì. Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay đề cập 7 lớp nhân quả gồm (1) Tất cả hữu tình đều đã là mẹ ta; (2) Nhớ lại sự tử tế của họ; (3) Đền đáp sự tử tế của họ; (4) Thiền định về tâm từ, năng lực lôi cuốn ta đến với họ; (5) Tâm đại bi; (6) Tâm vị tha; (7) Phát tâm bồ đề.
1/ Tất cả chúng sinh đều đã từng là mẹ của mình:
Đầu tiên, ta cần phải thực hành luyện tâm để xem tất cả chúng sinh đều là mẹ của mình. Vậy tất cả mọi chúng sinh đều từng là mẹ của mình theo cách nào? Ta có thể nghĩ như thế này: trong đời này, ta được sinh ra từ một người mẹ thì đời trước ta cũng được sinh ra từ một người mẹ và những đời trước nữa cũng như vậy. Ta đã có mặt trên thế giới này hàng tỉ lần nên có rất nhiều người mẹ. Cho nên, tất cả chúng sanh đều đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ.
Mục đích của pháp thực hành này là giúp ta có thể phát được tâm bồ đề. 7 lớp nhân quả có 6 yếu tố đầu là nhân và yếu tố cuối cùng là quả. Bước đầu tiên ta phải nghĩ được rằng tất cả chúng sinh đều đã từng là mẹ của mình.
Lý thuyết là thế, vấn đề là làm sao để có thể phát sinh được trải nghiệm rằng tất cả chúng sinh đều từng là mẹ của mình. Ta cần thực hành như thế này: bất cứ khi nào nhìn thấy một người hay một loài vật nào đó, hãy nghĩ rằng chúng sinh này đã từng là mẹ của mình, đã từng sinh ra mình ở một đời nào đó trong quá khứ. Khi nghĩ được như thế, ta sẽ dễ dàng phát sinh được tâm từ và tâm bi đối với chúng sinh đó.
Có những người mà ta cảm thấy rất khó phát tâm từ bi, yêu thương với họ được. Đó là bởi vì ta không biết cách làm sao để phát được tâm từ bi. Vì thế, ta hãy khoan nghĩ đến tâm từ bi ngay lập tức, mà chỉ nghĩ rằng người này đã có công ơn với mình, đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ. Như vậy, ta sẽ dễ phát tâm từ bi hơn.
Mỗi lần ta thấy một con muỗi chuẩn bị đốt mình thì hãy nghĩ rằng con muỗi này đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ. Đây là bài tập về nhà trong tuần này. Nếu ta nhìn thấy con muỗi, nghĩ rằng nó từng là mẹ của mình trong một đời nào đó trong quá khứ và phát được tâm từ bi với con muỗi thì ta sẽ dễ dàng phát tâm từ bi với các chúng sinh khác.
Đối với con muỗi, chúng ta cảm thấy khó phát tâm từ bi là bởi vì con muỗi hay đốt mình và vì mình rất dễ dàng giết chết con muỗi. Hãy thử nghĩ xem con muỗi có lẽ là con vật mà chúng ta giết nhiều nhất. Ở đây có một điều rất thú vị. Con vật nào gây chết người nhiều nhất? Con hổ, cá sấu hay rắn? Số liệu chỉ ra con muỗi là con vật gây chết người nhiều nhất.
Tuần này, chúng ta hãy nghĩ con muỗi đã từng là mẹ của mình ở một đời nào đó trong quá khứ và phát tâm từ bi đối với con muỗi. Tuy nhiên, phát tâm từ bi đối với con muỗi không có nghĩa là cứ để nó đốt mình. Cốt lõi của phần thực hành này là làm sao để thay đổi được góc nhìn, thái độ của mình đối với một chúng sinh.
Tuần này ta hãy áp dụng thực hành để xem có thay đổi được tâm thức của mình hay không. Đặc biệt, nếu ta có thể phát triển được tâm yêu thương đối với những loài vật thì sẽ tạo một trường năng lượng rất tích cực trong cơ thể, mà đôi khi ta chưa nhận ra. Thỉnh thoảng, ta bị căng thẳng trong công việc mà lại không nhận ra mình đang bị căng thẳng, đến một lúc nào đó cơ thể bị trì tuệ, rồi dần dần ảnh hưởng đến sức khỏe của mình. Tuy nhiên, nếu ta thực hành được tâm từ bi, tâm yêu thương, điều đó sẽ tạo ra một trường năng lượng rất tích cực trong cơ thể, giúp cho ta tỉnh táo và phấn chấn hơn.
Trong các mối quan hệ gia đình và xã hội, rất nhiều người đặt kỳ vọng khiến ta đôi lúc không kiểm soát được, dẫn đến bị căng thẳng mà ta lại không cảm nhận được những căng thẳng đó. Cho nên, hãy luyện tâm từ bi, tâm yêu thương. Điều đó sẽ giúp chúng ta có được trường năng lượng rất tích cực.
Bước đầu tiên trong phần thực hành luyện tâm bồ bề theo 7 lớp nhân quả là phải nhìn thấy được rằng tất cả chúng sinh đều đã từng là mẹ của mình. Hãy bắt đầu luyện tập với con muỗi. Tuy nhiên, việc nghĩ rằng con muỗi từng là mẹ của mình không có nghĩa là phải đưa thân ra cho muỗi đốt.
Thầy nói rằng thỉnh thoảng có những bệnh dịch sốt xuất huyết do muỗi gây ra. Tu viện của Thầy ở Nepal cũng từng đối mặt với dịch bệnh này. Khi đó, các thầy trong tu viện đề xuất phun thuốc diệt muỗi nhưng Thầy quyết định không phun thuốc. Vì không phun thuốc nên thỉnh thoảng cũng có người bị bệnh sốt xuất huyết. Nếu Thầy đưa ra quyết định phun thuốc diệt muỗi thì làm sao Thầy có thể khuyên mọi người xem con muỗi đã từng là mẹ của mình? Làm sao có thể khuyên người khác phát tâm từ bi với con muỗi trong khi bản thân lại phun thuốc diệt muỗi? Cho nên Thầy chỉ có 2 lựa chọn: hoặc phải đối mặt với việc thỉnh thoảng trong tu viện có người mắc bệnh sốt xuất huyết, hoặc là ngưng giảng pháp. May mắn là vào đợt bệnh, thỉnh thoảng chỉ có 1-2 người bị bệnh, sau đó thời tiết, môi trường thay đổi thì không còn bệnh dịch nữa. Thỉnh thoảng, Thầy có đốt nhang muỗi để đuổi muỗi. Thầy cũng để ý thấy việc đốt nhang muỗi đôi khi lại giúp Thầy dễ ngủ hơn.
Thầy biết cách thực hành này khá khó. Nhưng ít nhất hãy cố gắng áp dụng vì đây là cách giúp chúng ta có thể luyện tâm. Nếu chúng ta đã thực hành tâm từ bi được với con muỗi thì có thể chuyển qua thực hành với con cá sấu hay những con vật khác. Nếu chúng ta suy nghĩ được như vậy thì dần dần sẽ phát được tâm xem tất cả mọi chúng sinh đều đã từng là mẹ của mình.
2/ Nhớ đến sự tử tế của chúng sinh:
Ta cần nhớ đến sự tử tế và công ơn của chúng sinh khi đã từng là mẹ của mình. Nhớ công ơn có nghĩa là khi chúng sinh đó đã từng là mẹ của mình, họ cũng từng rất tử tế, chăm lo cho mình. Vì thế, ta nhớ lại sự tử tế và những công ơn đó. Đặc biệt, ta hãy nhớ đến sự tử tế và công ơn của cha mẹ trong đời này. Đôi lúc chúng ta rất ích kỷ, bởi vì chúng ta không nhớ đến công ơn của người khác. Khi ích kỷ, ta sẽ không nhìn thấy được những điều tích cực và tốt đẹp của người khác, mà chỉ biết được cái gì là tốt cho bản thân mà thôi.
Cho nên, điều quan trọng nhất là không phải khiến cho mọi điều trở nên tốt cho bản thân mình, mà mục tiêu sống của chúng ta là phải làm cho cuộc đời mình trở nên thật sự có ý nghĩa. Thỉnh thoảng, chúng ta rất ích kỷ, điều gì không có lợi cho mình thì sẽ không muốn làm. Do đó, ta phải nghĩ đến sự tử tế của các thành viên trong gia đình, bạn bè… Khi nhớ đến công ơn của người khác, biết ơn người khác, ta sẽ cảm thấy rất may mắn và hạnh phúc.
Bài tập về nhà trong tuần này là hãy thực hành nhớ lại sự tử tế của chúng sinh, nghĩ đến sự tử tế của cha mẹ và biết ơn cha mẹ.
3/ Đền đáp sự tử tế của họ:
Sau khi nhớ đến sự tử tế của các chúng sinh, bây giờ ta mong muốn sẽ đền đáp lại công ơn đó. Hãy nghĩ rằng ở đời này và cả những đời sau nữa, chúng ta sẽ luôn đền đáp công ơn của những người đã từng là mẹ của mình và luôn cầu nguyện những điều an lành, tốt đẹp nhất đến với họ. Đồng thời, hãy nỗ lực làm những gì có thể để mang lại an lạc và hạnh phúc cho họ. Ví dụ, ở đời này ta có thể dành thời gian cho cha mẹ và người thân của mình, thỉnh thoảng ăn mừng, vui vẻ với người thân. Mỗi ngày đều là một ngày đặc biệt, nên mỗi ngày ta đều có lý do để ăn mừng với gia đình.
Thầy thường nói với học trò rằng: từ bi là thông điệp của Thầy, phân tích là chân lý của Thầy, ăn mừng là lời dạy của Thầy. Nếu có ai hỏi thông điệp của Khangser Rinpoche là gì, chúng ta hãy trả lời rằng đó là từ bi. Nếu có ai hỏi Thầy dạy những gì thì trả lời rằng Thầy dạy học trò hãy ăn mừng.
Hôm qua Thầy có gọi điện cho mẹ của Thầy, nói rằng ngày mốt Thầy sẽ về Nepal vì được nghỉ lễ 5 ngày. Mẹ của Thầy nói rằng ngày mốt là ngày đặc biệt. Thầy nói với mẹ rằng khi thầy về đến nhà, cả nhà sẽ ăn mừng với nhau dù Thầy không biết ngày mốt là ngày đặc biệt gì (Rinpoche cười).
Chúng ta có thể ăn mừng mà không có rượu bia. Ta có thể uống trà để ăn mừng và khi ăn mừng với nhau, ngày đó cũng trở thành một ngày đặc biệt. Chúng ta hay ăn mừng trong nhiều dịp như chúc mừng sinh nhật, chúc mừng năm mới… Lúc nào có niềm vui cần chia sẻ, ta hoàn toàn có lý do để ăn mừng. Hãy dành thời gian để ăn mừng với gia đình. Tuy nhiên, hôm nay đừng ăn mừng mà hãy dành ngày hôm nay để thiền về con muỗi. Chúng ta chờ đến ngày mai hãy ăn mừng. Ngày mai Thầy có buổi nhập thất, sang ngày mốt Thầy sẽ về Nepal. Chúng ta có thể tìm lý do nào đó để ăn mừng với gia đình, cố gắng gần gũi với gia đình nhiều hơn. Hãy luôn nhớ rằng từ bi là thông điệp của Thầy, phân tích là chân lý của Thầy, ăn mừng là lời dạy của Thầy.
Khi Thầy về nhà, mẹ của Thầy hay dành thời gian vào bếp để nấu ăn cho gia đình. Thầy thấy như thế mất nhiều thời gian, gia đình lại không quây quần được với nhau. Thầy nghĩ nên mua thức ăn bên ngoài về để mọi người có thời gian nói chuyện, cười đùa với nhau. Điều đó quan trọng hơn. Khi ăn mừng, không cần quá chú trọng vào món ăn, mà hãy dành nhiều thời gian để quây quần bên nhau. Ở nhà chúng ta có thể uống trà, Coca-Cola… để ăn mừng. Nếu có uống Coca-Cola thì đừng uống trước mặt trẻ con.
Hãy quay trở lại với câu hỏi: hôm nay chúng ta có nên ăn mừng không? Hôm nay hãy dành thời gian để tập thiền, ngày mai hãy ăn mừng. Khi ăn mừng vào ngày mai, lỡ con muỗi có đốt mình thì chúng ta muốn làm gì với con muỗi cũng được (Rinpoche cười).
Thầy kể câu chuyện: có vị hành giả rất nổi tiếng tên là Rongdrigpa. Khi vị này đang đi trên đường thì có một con chó điên chạy theo cắn. Lúc đó, vị hành giả đang cầm trên tay một bộ kinh Phật rất dày. Thế là ông ta đã dùng bộ kinh đó đập lên đầu con chó và cầu nguyện cho con chó nhận được sự gia trì từ bộ kinh. Khi ăn mừng, ta có thể cầm sẵn cuốn sách Giải Thoát Trong Lòng Tay để lỡ con muỗi có đốt mình thì ta có thể cầm cuốn sách đó quơ con muỗi và cầu nguyện cho con muỗi nhận được sự gia trì từ cuốn sách này.
Thầy nhận thấy hành động của vị hành giả kia rất thông minh, vừa có thể bảo vệ mình không bị con chó cắn, vừa cầu nguyện cho con chó nhận được sự gia trì từ bộ kinh. Hành động bảo vệ này không phải xuất phát từ tâm sân hận vì khi dùng bản kinh đập lên đầu con chó, vị hành giả đồng thời cũng cầu nguyện cho con chó nhận được gia trì từ bộ kinh. Cho nên, trong việc thực hành Phật pháp, chúng ta phải tu cho thật thông minh, chứ không phải tu một cách cực khổ.
