Lamrim 2024
TUẦN 52 - NGÀY 31/08/2025
CHỦ ĐỀ: 12 CHI PHẦN NHÂN DUYÊN
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Thầy vừa chiếu lên màn hình bức ảnh “12 chi phần nhân duyên” (Bánh xe Luân hồi).
Xem hình Bánh xe Luân hồi ở đây: https://vn.dipkar.com/download/material/hinh-anh/Banh_xe_luan_hoi.jpg
Khi tập trung vào phần trung tâm của bức ảnh, ta nhìn thấy gì? Ở trung tâm của bức ảnh, ta thấy 3 con vật là con chim, con rắn, con heo. 3 con vật này tượng trưng cho tam độc trong tâm là tham, sân, si. Cụ thể, con chim tượng trưng cho tâm bám chấp, con rắn tượng trưng cho tâm sân hận, con heo tượng trưng cho si mê. Gốc rễ của luân hồi đều phát sinh từ tam độc là tham, sân, si.
Ở vòng tròn chính giữa có 3 con vật. Ở vành ngoài xung quanh có nửa bên trắng và nửa bên đen. Nửa bên trắng trượng trưng cho 3 cõi lành gồm cõi người, cõi chư thiên và cõi A-tu-la, còn nửa bên đen tượng trưng cho 3 cõi ác là địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh.
Như vậy, vành ngoài này tượng trưng cho 6 cõi luân hồi. Trong đó, 3 mảnh bên dưới tượng trưng cho 3 cõi thấp là cõi súc sinh, cõi địa ngục, cõi ngạ quỷ. Mảnh có nhiều con thú là cõi súc sinh. Mảnh ở giữa là cõi địa ngục, mảnh ở bên kia là cõi ngạ quỷ.
Hiện tại ở Việt Nam đang là tháng 7 âm lịch, còn gọi là tháng cô hồn. Cô hồn nghĩa là ngạ quỷ. Ta cần hiểu ngạ quỷ có nghĩa là gì. Khi nói về ngạ quỷ hay quỷ đói thì thực ra cõi ngạ quỷ có nhiều loại ngạ quỷ, chứ không phải cứ nói đến ngạ quỷ đều là các chúng sanh xấu xa hết.
Trong từ tiếng Anh và tiếng Việt, ta hay gọi là quỷ đói. Đó chỉ là một loại trong cõi ngạ quỷ mà thôi. Nói chung, ngạ quỷ là những chúng sanh nào đã chết rồi không sinh lên được các cõi khác thì sẽ tái sinh thành một chúng sanh ở cõi ngạ quỷ. Chúng sanh trong cõi ngạ quỷ ví dụ như các vị thần thế gian như thổ địa hay thần sông, thần núi đều thuộc về cõi ngạ quỷ. Cho nên, trong cõi ngạ quỷ có nhiều loại quỷ, chứ không chỉ có mỗi loại quỷ đói mà ta hay biết tới.
Một chúng sanh sinh vào cõi ngạ quỷ có tuổi thọ lên tới vài trăm năm, thậm chí cả ngàn năm. Những chúng sinh mà ta hay gọi là ma, là quỷ cũng thuộc về chúng sanh ở cõi ngạ quỷ. Theo phong tục, những nơi ta hay thờ thổ địa, thần tài, tức các vị thần thế gian thì các vị thần thế gian đó đều thuộc về cõi ngạ quỷ.
Cõi ngạ quỷ là một cõi thấp hơn cõi người, cho nên các chúng sanh ở cõi ngạ quỷ chịu nhiều đau khổ hơn so với các chúng sanh ở cõi người. Vậy đau khổ lớn nhất ở cõi ngạ quỷ là gì? Nỗi khổ thứ nhất là thức ăn, tức khổ vì đói khát, bị thiếu thốn thức ăn, nước uống. Cái khổ thứ 2 là chúng sanh ở cõi ngạ quỷ luôn cố gắng tìm tái sinh ở cõi cao hơn nhưng cơ hội để tái sinh lên cõi cao là rất khó đối với họ.
Tháng cô hồn ở Việt Nam đã bắt đầu được 9 ngày. Ở cõi ngạ quỷ, đa số đau khổ là khổ đói khát. Trong tháng này nếu ta có thể thực hành các thiện hạnh về cầu nguyện bố thí thực phẩm cho cõi này thì rất tốt. Những chúng sanh ở cõi ngạ quỷ đau khổ hơn cõi người. Cho nên, lúc nào chúng ta có thực phẩm, hãy nghĩ đến các chúng sanh ở cõi ngạ quỷ và phát tâm bố thí cho họ.
Vào thời Đức Phật có một chúng sanh ở cõi ngạ quỷ là một con quỷ nữ đến gặp Đức Phật và thỉnh cầu rằng: “Xin Phật hãy bố thí một tí thực phẩm cho con vì ở cõi này chúng con đói khát, không có thức ăn”. Lúc đó Đức Phật đã bảo với tất cả các tỳ kheo là sau khi thọ thực, hãy chừa lại một phần nhỏ để bố thí cho cõi ngạ quỷ. Khi đó, tất cả mọi tu sĩ đều đã làm theo lời của Phật. Từ đó trở đi, cứ sau mỗi bữa ăn, vị tỳ kheo nào cũng chừa lại một phần thực phẩm để bố thí cho cõi ngạ quỷ.
Kể từ đó trở về sau, sau mỗi bữa ăn, Đức Phật đều bố thí thực phẩm cho chúng sanh ở cõi ngạ quỷ. Con quỷ đến xin thực phẩm của Phật là con quỷ có 500 đứa con mỗi ngày đều có thực phẩm để ăn nhờ Phật bố thí cho. Sau đó, con quỷ nữ này tỏ ra lo lắng không biết sau này Phật không còn trên đời nữa thì ai sẽ bố thí cho mình và đã hỏi Phật như vậy. Phật trả lời rằng: “Không cần phải lo lắng. Sau khi ta nhập diệt, các đệ tử của ta sẽ bố thí thức ăn cho cõi ngạ quỷ”. Con quỷ đó tiếp tục hỏi Phật rằng: “Nếu sau khi Phật nhập diệt rồi, lỡ các đệ tử của Ngài không bố thí cho con thì sao?” Đức Phật trả lời: “Nếu sau khi ta nhập diệt, có ai không bố thí cho cõi ngạ quỷ thì không phải là đệ tử của ta”.
Trong tháng cô hồn này, ta hãy thực hiện thiện hạnh là nghĩ đến nỗi đau khổ về đói khát ở cõi ngạ quỷ mà bố thí thực phẩm cho chúng sanh ở cõi này. Thông thường tâm từ bi, lòng thương người của chúng ta chỉ trỗi dậy khi thấy người ta khổ ngay trước mắt mình. Sẽ khó hơn để phát tâm từ bi với những chúng sanh mà ta không nhìn thấy. Cho nên, bây giờ ta tập phát tâm từ bi với những chúng sanh mà ta không nhìn thấy. Cõi ngạ quỷ là cõi mà ta không nhìn thấy. Dù không nhìn thấy họ, nhưng ta biết về những đau khổ đói khát của họ, nên hãy phát tâm từ bi đối với họ. Thực hành theo cách này sẽ giúp trau dồi và phát triển tâm từ bi của mình.
Trong cuộc đời của Thầy, đa phần thời gian Thầy hay di chuyển từ nơi này sang nơi khác. Có một lần Thầy ở châu Âu, người ta dẫn Thầy đến một căn nhà mà họ nói là bị quỷ ám. Nhưng Thầy không cảm nhận là nơi này bị quấy rối bởi các chúng sanh khác. Họ nói với Thầy rằng, khi họ ở trong ngôi nhà đó, vào ban đêm họ nghe bồn toilet bị giật nước mấy lần. Dù không ai giật nước nhưng họ đều nghe tiếng giật nước giữa đêm. Sau vài ngày, họ hỏi Thầy vào cái đêm Thầy ở ngôi nhà đó, Thầy có nghe tiếng gì không thì Thầy trả lời rằng Thầy không nghe tiếng gì cả. Thầy vẫn nghĩ rằng cõi ngạ quỷ đã có rất nhiều đau khổ, nên nếu ta phát tâm từ bi với họ và làm được gì để giúp đỡ cho họ thì điều đó rất tốt.
Nếu ta có ở những nơi giống như vậy, ta thực hành phát tâm từ bi và bố thí xong mà nghe tiếng giật bồn toilet thì lúc đó hãy nghĩ rằng họ cảm ơn mà không nói được nên giật bồn toilet để cho mình biết. Nhiều khi họ không giao tiếp được với mình, nên mới dùng cách để báo hiệu cho mình biết. Tuy nhiên, ta nghe như thế lại đâm ra sợ hãi trong khi thực ra họ chỉ muốn giao tiếp một cách hòa bình mà thôi.
Cách đây khá lâu, khi ở Việt Nam, Thầy có đến viếng thăm nghĩa trang liệt sĩ ở Quảng Trị. Tại nghĩa trang, Thầy có đọc thời kinh cầu nguyện. Lúc đó Thầy để điện thoại di động ở chế độ rung và đặt lên đùi của Thầy. Lúc Thầy đang đọc kinh, điện thoại rung lên 2 lần. Lúc cảm nhận điện thoại rung, Thầy cứ nghĩ có ai đó gọi cho Thầy. Thầy nghĩ rằng sau khi đọc kinh xong, Thầy sẽ gọi điện thoại lại cho người ta. Sau khi đọc kinh xong, Thầy kiểm tra lại điện thoại thì không thấy bất kỳ tin nhắn hay cuộc gọi nhỡ nào, không có ai liên lạc với Thầy cả. Lúc đó Thầy nghĩ rằng những chúng sanh đã khuất ở đây chỉ muốn cảm ơn Thầy vì thời kinh cầu nguyện đó nên ra tín hiệu cảm ơn mà thôi.
Thầy nói với chúng ta câu chuyện này trong buổi học ngày hôm nay là vì Thầy biết ở Việt Nam có việc lạ gì xảy ra, người ta hay nói là bị ma nhập, ma ám. Cách suy nghĩ đó không phù hợp, vì đôi lúc ta nhìn nhận hiện tượng thành ra một thứ gây ám ảnh, gây nỗi sợ cho mình. Ta không nên nghĩ như vậy.
Một lần ở bên Mỹ, Thầy được mời đến một trường dòng, tức một trường dạy theo đạo Thiên chúa, để nói về chủ đề thiền. Khi Thầy đến, một cô bé còn nhỏ tuổi nhìn thấy Thầy mặc đồ tu sĩ đã chạy lên văn phòng hiệu trưởng, nói với thầy hiệu trưởng rằng có một người đội lốt quỷ dữ vào trường và bảo hiệu trưởng hãy đuổi ra đi.
Những chuyện đó là do tâm trí của chúng ta tự nghĩ ra, chứ thực ra không xấu như mình nghĩ. Có một lần, Thầy cũng đến một trường theo đạo Thiên chúa để nói chuyện. Sau đó một cô học sinh nói với Thầy rằng mấy buổi tối cô ấy ngủ thường có một con quỷ cắn lên cổ của cô ấy. Cô ấy vào nhà vệ sinh, đứng ở trước gương và chụp lại các vết thâm trên cổ. Cô ấy đưa hình chụp cho Thầy xem và nói với Thầy rằng đây là các vết cắn mà con quỷ đó cắn lên cổ của cô ấy. Đôi lúc có những hiện tượng ta chưa hiểu rõ được, tâm trí của mình vì sợ hãi nên nghĩ ra những chuyện làm mình sợ hãi nhiều hơn. Cho nên, bất cứ lúc nào ta có tâm sợ hãi, Đức Phật hay dạy rằng để đối trị với tâm sợ hãi, hãy phát tâm từ bi nhiều hơn.
Trong tháng cô hồn này, ta thực hành bố thí nhiều như thế, biết đâu ta tích góp được nhiều phước và nhờ đó, ta lại trúng số, có nhiều may mắn hơn. Ở Việt Nam có truyền thống lễ Vu lan, nhằm ngay tháng 7 này. Trong lễ này, chúng ta cầu nguyện cho tổ tiên của mình và tổ tiên của tất cả mọi chúng sanh. Bên cạnh đó, ta cầu nguyện cho các chúng sanh ở cõi ngạ quỷ, những chúng sanh đã mất và cả những người đang còn sống. Nếu ta cầu nguyện như vậy trong tháng 7 này thì rất tốt.
Thầy hướng dẫn cách bố thí: khi nào có thực phẩm hay nước uống thì trước khi ăn hay uống, hãy nghĩ đến chúng sinh ở cõi ngạ quỷ đang đói khát và dùng tâm ý để bố thí thực phẩm cho các chúng sinh đó. Vì tháng này là tháng Vu Lan, Thầy muốn nói một ít về vấn đề này cho chúng ta được rõ.
Chúng ta hãy xem lại bức ảnh “12 chi phần nhân duyên”. Khi nhìn trên bức ảnh, ta thấy 3 mảnh bên dưới là 3 cõi thấp gồm địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh, còn 3 mảnh bên trên là 3 cõi cao gồm cõi người, cõi chư thiên và cõi A-tu-la. Khi ta chết, ta sẽ sinh vào một trong 6 cõi này và ta không có được lựa chọn vào cõi nào. Khi sinh ra thì ta được sinh ra vào một trong 6 cõi này và sau khi chết, ta cũng sẽ lại được sinh ra vào một trong 6 cõi này. Chuyện sinh đi sinh lại trong 6 cõi này và không có quyền lựa chọn vào cõi nào được gọi là luân hồi.
Tại sao chúng ta cứ bị sinh đi sinh lại nhiều lần trong 6 cõi luân hồi này? Lý do gốc rễ là bởi vì tham, sân, si. Như minh họa trong hình, con chim, con rắn, con heo tượng trưng cho tham, sân, si. Tham, sân, si là nguyên nhân gốc rễ khiến ta phải chịu cảnh sinh đi sinh lại nhiều lần trong luân hồi.
Tam độc thâm, sân, si khiến ta sinh đi sinh lại trong luân hồi. Vậy cơ chế nào khiến cho ta phải sinh đi sinh lại như thế? Cơ chế đó được minh họa bằng 12 chi phần nhân duyên: vô minh - hành - thức - danh sắc - lục nhập - xúc - thọ - ái - thủ - hữu - sinh - lão tử. Ở đây ta cần phải hiểu về nghiệp. Tất cả mọi nghiệp mà ta tạo ra đều xuất phát từ vô minh. Vô minh là nguyên nhân khiến ta tạo nghiệp. Đầu tiên, do vô minh, do không hiểu rõ nên ta tạo nghiệp. Vì thế, vô minh là chi phần đầu tiên, từ vô minh sinh ra hành. Hành chính là nghiệp. Hành là chi phần thứ 2. Vô minh giống như bóng tối. Vô mình có thể hiểu là không biết rõ bản chất thực sự. Do không biết rõ nên mới tạo nghiệp. Lấy ví dụ, do vô minh nên ta phạm phải nghiệp sát sanh là giết một con thú. Khi ta đã tạo nghiệp sát sanh đó rồi thì chuyện gì xảy ra với nghiệp đó?
Nhìn vào bức ảnh “12 chi phần nhân duyên”, ở ngay trung tâm là con chim, con rắn và con heo, tượng trưng cho tham, sân, si. Trong bức ảnh, ngay vòng trung tâm, ta thấy con heo đang ngậm đuôi con rắn và con chim. Con heo tượng trưng cho vô minh, con chim tượng trưng cho tham chấp, con rắn tượng trưng cho sân giận. Có nghĩa là bám chấp và sân giận đều bắt nguồn từ vô minh. Do vô minh phát sinh ra bám chấp và sân giận.
Trên bức ảnh, do cách vẽ, ta thấy giống như con heo đang cắn cái đuôi con rắn và con chim. Tuy nhiên, trên thực tế, con chim và con rắn chui ra từ miệng của con heo. Đó là ý nghĩa của bức ảnh này. Nghĩa là tham chấp và sân giận phát sinh từ vô minh. Nếu còn vô minh sẽ còn tham chấp, còn sân giận. Nếu không còn vô mình thì sẽ hết tham chấp, hết sân giận.
Vô minh có rất nhiều loại. Vô minh có nghĩa là không hiểu biết. Có rất nhiều loại không hiểu biết. Loại không hiểu biết chính yếu khiến ta sinh ra tham chấp và sân giận chính là tâm ích kỷ, tâm ái ngã. Đó là cái tâm chỉ xem trọng, yêu quý bản thân mình, trong khi bỏ lơ, mặc kệ tất cả những người khác.
Ví dụ, khi ta bị người ta nói xấu, hay họ làm gì khiến ta cảm thấy bị tổn hại, vì tâm bám chấp vào cái tôi nên ta tức giận. Khi tức giận, ta có động cơ trả đũa để khiến người ta bị tổn hại lại. Lúc đó ta chửi lại hoặc làm hành động gây tổn hại người khác, khiến ta tạo ra nhiều ác nghiệp.
