Lamrim 2023
TUẦN 97 – NGÀY 06/08/2025
CHỦ ĐỀ: THIỀN CHỈ (tiếp theo)
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Chúng ta đang học tới phần tiến trình của thiền chỉ. Cho nên, song song với thời gian lên lớp học, chúng ta hãy thực hành thiền chỉ ở nhà. Nếu bỏ thời giờ thực thụ thực hành thì chúng ta mới trải nghiệm được giáo pháp đang học. Do đó, sẽ rất tốt nếu chúng ta thu xếp 10-15 phút mỗi ngày để thực hành thiền.
Trong buổi giảng hôm nay, Thầy sẽ không quá chú trọng vào các nội dung trong sách Giải Thoát Trong Lòng Tay mà sẽ hướng dẫn thực thụ trong một thời thực hành thiền chỉ, chúng ta phải thiền như thế nào. Bây giờ Thầy sẽ hướng dẫn chúng ta phải làm những gì và trong tuần này mình hãy thực hành thiền. Giai đoạn này rất quan trọng. Bởi vì đã học tới thiền chỉ thì nhất định phải có trải nghiệm về thiền và để có được trải nghiệm đó, không có cách nào khác là phải thực hành.
Điều quan trọng thứ nhất mà tất cả các thiền giả cần phải hiểu, đó là tâm tỉnh giác là công cụ cực kỳ quan trọng trong thiền. Trong suốt quá trình thiền chỉ, quan trọng nhất là ta phải phát triển được tâm tỉnh giác. Tâm tỉnh giác là khả năng nhận thức rõ ràng cái gì đang diễn ra trong tâm mình. Ví dụ, trong thời thiền, ta đã chọn một đối tượng làm đối tượng thiền thì phải liên tục tỉnh giác, ý thức được những suy nghĩ nào đang diễn ra trong tâm mình, nhận biết rõ ta có đang nghĩ đến đối tượng thiền hay đang nghĩ đến đối tượng khác.
Trong tuần này, hãy thực hành phát triển tâm tỉnh giác bằng cách nỗ lực tỉnh thức để biết những suy nghĩ nào đang diễn ra trong tâm. Giả sử có một niềm vui đang phát sinh trong tâm thì ta cũng nhận biết rằng: “À, có một niềm vui đang diễn ra trong tâm của tôi” hoặc ta đang bị căng thẳng thì cũng tỉnh giác biết rằng có một phiền não, căng thẳng đang phát sinh trong tâm mình.
Tâm tỉnh giác là công cụ vô cùng quan trọng đối với bất cứ tiến trình thiền nào. Cho nên, trong tuần này, hãy phát triển tâm tỉnh giác bằng cách trong mọi lúc, ta phải nỗ lực ý thức được những dạng suy nghĩ nào đang diễn ra trong tâm. Nếu có niềm vui thì ta ý thức được rằng “Tôi đang phát sinh một niềm vui trong tâm”. Nếu có phiền não thì ta cũng ý thức được rằng một phiền não đang phát sinh trong tâm mình.
Khi tâm tỉnh giác trở nên mạnh mẽ, việc thiền định của mình sẽ dễ dàng hơn rất nhiều. Nếu không có tâm tỉnh giác thì thời thiền của mình sẽ không có kết quả. Vì không có tâm tỉnh giác, trong thời thiền, những lúc bị trạo cử/phân tâm, ta lại không có khả năng phát hiện ra mình đang bị phân tâm nên cứ nghĩ rằng mình vẫn đang tập trung tốt.
Do đó, bước quan trọng đầu tiên khi bắt đầu thực hành thiền chỉ là phải nỗ lực phát triển được tâm tỉnh giác. Một phẩm chất của một thiền giả thuần thục là ngay khi có một phiền não phát sinh trong tâm thì người đó nhận biết được ngay lập tức. Nếu không có tâm tỉnh giác thì hôm nay ta phát sinh sân giận trong tâm, cả ngày hôm đó vì không tỉnh giác nên ta cũng không biết mình đã nổi sân và có khi qua ngày hôm sau cũng chưa phát hiện ra rằng hôm qua mình đã nổi sân.
Thầy muốn chia sẻ với đạo tràng là hiện tại Thầy không có ở tu viện bên Ấn Độ mà Thầy đang ở Đài Loan.
Về việc rèn luyện tâm tỉnh giác, có một câu chuyện vào thời của Đức Phật như thế này: Khi Đức Phật dạy các tỳ kheo rằng các tỳ kheo không được chạm vào thân của người nữ thì Ngài A-Nan lúc đó hỏi Đức Phật rằng nếu một vị tỳ kheo thấy một người nữ rơi xuống sông, sắp chết đuối thì vị tỳ kheo đó có được phép nhảy xuống sông để cứu người kia không. Đức Phật trả lời rằng các tỳ kheo có thể nhảy xuống sông để cứu người nữ sắp chết đuối, nhưng khi đưa người nữ đó từ dưới sông lên thì các vị tỳ kheo phải ý thức được rằng thân thể của mình đang chạm vào thân của người nữ đó.
Trong tuần này, chúng ta hãy nỗ lực phát triển được tâm tỉnh giác. Đó là điểm quan trọng thứ nhất. Điểm quan trọng thứ 2 là trong lúc thiền, giả sử ta phát hiện mình bị phân tâm/trạo cử, có quá nhiều tạp niệm xen ngang thời thiền và dù đã nỗ lực tập trung trở lại đối tượng thiền nhưng vẫn không tập trung được thì lúc đó, ta nên thoải mái, thả lỏng, thư giãn một chút, không nên cố ép tâm quay trở lại đối tượng thiền. Nếu ta đặt áp lực quá lớn lên tâm thì tâm sẽ phản ứng rất tồi tệ. Chúng ta phải lưu ý điểm này, đó là không được gây sức ép quá lớn lên tâm.
Tất cả các thiền giả khi thực hành thiền đều đối mặt với một chướng ngại lớn. Vậy chướng ngại đó là gì? Chướng ngại lớn nhất trong các pháp tu thiền là giải đãi, lười biếng. Suy nghĩ lười biếng, trì hoãn có nghĩa là nghĩ rằng hôm nay không thiền thì vẫn còn ngày mai để thiền. Nếu có suy nghĩ như vậy, đó là chướng ngại lớn nhất của một thiền giả, bởi vì ngày mai sẽ không bao giờ đến cả. Ta có biết được có bao nhiêu ngày trong một năm hay không? Thực tế cả một năm ta chỉ có duy nhất một ngày mà thôi, đó chính là ngày hôm nay của mình. Ta chỉ có ngày hôm nay để làm mọi thứ cần làm mà thôi. Những ai có suy nghĩ rằng việc hôm nay chưa làm vẫn còn ngày mai để làm thì ngày mai đó sẽ chẳng bao giờ đến cả.
Thầy sẽ kể về trải nghiệm của Thầy trong hơn 10 năm quản lý Dipkar. Thầy đã gặp nhiều người khi bàn công việc về Dipkar. Có một số người lúc nào cũng đề xuất phải lên kế hoạch cẩn thận, phải đi từng bước chậm rãi v.v… nhưng Thầy thấy rằng những kế hoạch đó không bao giờ thành hiện thực cả.
Đã hơn 10 năm trước khi Thầy lần đầu tiên đặt chân đến Việt Nam. Lúc đó mọi người còn chưa biết đến Zoom, khi ấy Thầy dạy học trên Skype. Trong chuyến thăm đầu tiên đó, trước khi rời Việt Nam, Thầy có dặn rằng Thầy sẽ duy trì lớp học online. Thầy có hướng dẫn nhóm học trò ở Việt Nam rằng những ai muốn tham gia lớp học của Thầy nên tập trung ở một địa điểm và chỉ duy nhất một tài khoản Skype lên mạng thôi. Trong buổi thảo luận hôm đó, có một người nói với Thầy rằng: “Sau khi Thầy rời Việt Nam thì đến mùa mưa. Mùa mưa đi lại khó khăn, nên mọi người rất khó tập trung ở một chỗ. Sau mùa mưa lại tới mùa nắng, trời nắng nóng thì đi lại cũng khó khăn”. Nghe vậy, Thầy biết rằng người này sẽ không bao giờ đến học.
Trong quá trình tu tập thiền định, lười biếng, giải đãi là chướng ngại lớn nhất mà ta có thể gặp. Để vượt qua chướng ngại đó, ta cần xếp lịch cố định mỗi ngày thực hành 10-15 phút. Nếu không làm được, đừng hỏi Thầy làm sao có thể vượt qua tâm lười biếng. Bởi vì đó phải là nỗ lực của từng người, chứ Thầy không thể nào giúp chúng ta vượt qua được chướng ngại đó. Chúng ta phải tự thân nỗ lực để vượt qua được tâm lười biếng.
Điểm quan trọng thứ 3 là Thầy đề xuất với chúng ta một đối tượng thiền. Trước giờ, Thầy vẫn thường nhắc đến việc chọn hơi thở làm đối tượng tập trung trong thiền, nhưng tập trung vào hơi thở thì rất dễ. Từ hôm nay Thầy đề xuất chúng ta hãy chọn hình ảnh Phật hoặc pho tượng Phật làm đối tượng thiền. Trong thời thiền, hãy cố dựng lại hình ảnh/tượng Phật trước tâm mình. Nếu cảm thấy tập trung vào hình ảnh/tượng Phật quá khó thì hãy tập trung vào hình ảnh một chủng tự như OM, AH, HUM…
Thầy nói rằng nếu chúng ta không có gì bất tiện, hãy bật video lên.
Tốt nhất, hãy chọn một pho tượng Phật hoặc một bức ảnh Phật làm đối tượng thiền và thực hành ít nhất 10-15 phút mỗi ngày trong tuần này. Lưu ý là không thiền một thời kéo dài 10-15 phút vì ban đầu thiền liên tục một quãng thời gian dài như vậy là rất khó. Chúng ta hãy chia nhỏ thành nhiều thời thiền, như vào buổi sáng, trưa, chiều, tối, mỗi thời từ 2-3 phút, tổng cộng là 10-15 phút mỗi ngày.
Giả sử ta thực hành thiền trong tuần này, đến cuối tuần, hãy đánh giá thời thiền suốt một tuần qua như thế nào. Có 2 chỉ tiêu để đánh giá. Thứ nhất, đối tượng thiền trong tâm có rõ ràng hay không? Nghĩa là trong lúc thiền, hình ảnh Phật xuất hiện trong tâm có rõ ràng hay bị mờ, bị nhòe đi. Chỉ tiêu thứ 2 là trong lúc thiền, có những tạp niệm nào xen ngang tâm mình. Ta cần phải quan sát 2 khía cạnh đó trong quá trình thực hành.
Trong tuần này, ít nhất ta phải thực hành như Thầy hướng dẫn. Nếu tuần này ta không thực hành, không quan sát được 2 chỉ tiêu mà Thầy hướng dẫn thì hãy thực hành một tuần nữa cho đến khi nào làm được.
Thầy luôn nói rằng công phu thiền của mình cũng giống hệt như tập thể thao vậy, nhưng ở đây là tập thể thao cho tâm thức của mình. Mà tập thể thao thì phải thấy được hiệu quả, nghĩa là thấy sức khỏe tốt hơn. Tương tự như thế, thiền là để cho tâm mình trở nên nhẹ nhàng hơn. Nếu thiền mà không thấy hiệu quả gì cho tâm thức của mình, có nghĩa là ta đã thiền sai. Lúc đó, ta phải tìm một phương pháp thiền đúng trở lại.
Những lúc Thầy ở bên Ấn Độ, vào giờ học của lớp mình thì thời điểm đó ở bên Ấn là khoảng 7h30 tối. Thời gian đó rất thuận tiện cho Thầy. Bây giờ Thầy đang ở Đài Loan, giờ hiện tại của Thầy là đi trước giờ Việt Nam 1 tiếng đồng hồ. Trước khi Thầy lên lớp, Thầy thấy đã gần 9h30 tối, giờ này ở Đài Loan là Thầy chuẩn bị đi ngủ, bất thình lình Thầy nhớ có lớp học nên Thầy phải lên lớp.
Một điều quan trọng nữa trong tuần này là khi chọn hình ảnh Phật làm đối tượng thiền, chúng ta hãy nỗ lực kéo dài khả năng tập trung vào hình ảnh Phật tối thiểu là 1 phút. Nghĩa là trong 1 phút đó, chỉ có hình ảnh Phật hiện diện trước tâm mình, chứ không có một tạp niệm nào chen ngang vào. Như Thầy đã hướng dẫn trước đó, nếu thời gian tập trung vào đối tượng thiền mà không bị phân tâm lên đến 1 phút, nghĩa là ta đạt được trạng thái tâm thứ nhất; tập trung được 2 phút là đạt đến trạng thái tâm 2; tập trung được 3 phút là đạt đến trạng thái tâm 3. Trong tuần này, chúng ta hãy nỗ lực đạt được trạng thái tâm thứ nhất.
Ngoài 2 chỉ tiêu cần phải quan sát là mức độ rõ ràng của hình ảnh Phật và phải ý thức được tất cả những gì diễn ra trong tâm trong suốt thời thiền, thì chỉ tiêu thứ 3 mà chúng ta cần đạt đến trong tuần này là phải duy trì được thời gian tập trung vào đối tượng thiền lên 1 phút đồng hồ, mà không bị phân tâm. Chúng ta có thể chọn hình ảnh Phật hoặc một ký tự như OM, HUM… làm đối tượng thiền. Nếu cảm thấy tập trung vào hình ảnh Phật hoặc một ký tự nào đó là quá khó với mình, chúng ta có thể quay về tập trrung vào hơi thở. Cho dù chọn ảnh Phật, một ký tự nào đó hay chọn hơi thở làm đối tượng thiền thì trong tuần này, hãy nỗ lực kéo dài thời gian tập trung vào đối tượng thiền lên 1 phút. Sang tuần sau, hãy báo tiến độ cho Thầy biết.
Cần lưu ý là hãy nỗ lực dựng hình ảnh Phật trước tâm mình trong không gian 3 chiều.
Nếu có bất cứ câu hỏi nào liên quan đến thiền chỉ, đạo tràng có thể gửi lên cho Thầy. Trong tuần này, hãy nỗ lực kéo dài thời gian tập trung vào đối tượng thiền lên 1 phút đồng hồ, sang tuần sau hãy báo với Thầy tiến độ của mình. Dặn như thế nhưng Thầy biết rằng phần lớn học trò trong lớp sẽ không thực hành. Học trò không thực hành, không báo cáo với Thầy những ai đã đến được 1 phút, những ai chưa thì Thầy lại phải yêu cầu cả lớp thực hành lại từ đầu (Rinpoche cười).
PHẦN HỎI & ĐÁP
Câu hỏi 1: Thưa Thầy, con quán tưởng hình ảnh của Đức Phật trong tâm, chứ không phải là nhìn vào tượng Phật đúng không?
Rinpoche trả lời: Đầu tiên, chúng ta nhìn vào hình ảnh/pho tượng Phật để ghi nhớ tất cả các chi tiết trên thân của Ngài, rồi nhắm mắt lại, cố gắng gợi lại hình ảnh đó trước tâm mình. Hình ảnh gợi lại trước tâm mình chính là đối tượng thiền. Sau một đỗi, nếu chúng ta quên mất đối tượng thiền, quên mất chi tiết trên thân của Đức Phật thì có thể mở mắt ra, nhìn vào hình ảnh/pho tượng Phật một lần nữa để nhớ lại chi tiết của đối tượng thiền, rồi nhắm mắt lại, tiếp tục thời thiền của mình. Đó là cách chúng ta thực hành.
Câu hỏi 2: Thưa Thầy, con chọn hình ảnh Phật để thiền nhưng khi nhắm mắt lại, con không thấy được hình ảnh Phật trong tâm thì phải làm thế nào?
Rinpoche trả lời: Nếu nhắm mắt lại mà không dựng lại được hình ảnh Phật trước tâm mình, lúc đó hình ảnh của chiếc điện thoại có hiện lên trong tâm mình không? Nếu không dựng lại được hình ảnh của Đức Phật mà vô tình hình ảnh của chiếc điện thoại di động nhảy vào tâm mình thì hãy chọn hình ảnh của chiếc điện thoại làm đối tượng thiền.
Nhiều người nghĩ rằng khi xem phim mà có thể tập trung xem một cách chăm chú thì cũng là đang thiền. Nhưng đó không phải là thiền vì cảnh phim thay đổi liên tục, trong khi tập trung trong thiền chỉ là trước tâm mình chỉ có duy nhất một đối tượng mà thôi. Do đó, việc tập trung chăm chú xem phim không được xem là thiền.
Cho dù chọn bất cứ đối tượng nào làm đối tượng thiền, thậm chí là điện thoại di động của mình thì trong suốt thời thiền đó, chỉ duy nhất một đối tượng thiền, ví dụ chỉ một kiểu chiếc điện thoại, hiện ra trước tâm thức của mình, chứ đối tượng thiền không thể nhảy từ chỗ này sang chỗ khác.
Ví dụ, ta chọn pho tượng Phật làm đối tượng thiền. Sau khi đã ngắm pho tượng Phật rồi nhắm mắt lại thì hình ảnh pho tượng Phật hiện ra trước tâm mình. Hình ảnh đó chính là đối tượng thiền. Từ đó về sau trong thời thiền, công việc của chúng ta là tập trung vào hình ảnh pho tượng Phật trước tâm mình. Đừng nói với Thầy rằng chúng ta không nhắm mắt được để thiền.
Câu hỏi 3: Thưa Thầy, trong lúc thiền, hình ảnh Đức Phật cứ luôn thay đổi, không cố định thì con phải làm gì?
Rinpoche trả lời: Nếu thấy Đức Phật cứ động đậy thì hãy xin Đức Phật hãy ngồi yên, đừng thay đổi nữa (Rinpoche cười). Nếu chọn hình ảnh toàn thân của Đức Phật làm đối tượng thiền, thì việc phải duy trì hình ảnh toàn thân của Đức Phật suốt thời thiền là khá khó đối với những người mới bắt đầu thiền. Nếu đang duy trì hình ảnh toàn thân của Đức Phật trước tâm mình mà thấy thân của Ngài cứ thay đổi liên tục thì hãy giới hạn, thu nhỏ đối tượng thiền bằng cách chỉ chọn gương mặt của Ngài làm đối tượng thiền. Nếu đã chọn gương mặt của Đức Phật làm đối tượng thiền mà vẫn thấy gương mặt của Ngài cứ thay đổi liên tục thì hãy phóng gần, thu nhỏ tiếp nữa. Nghĩa là chỉ tập trung vào mắt hay mũi của Đức Phật, một chi tiết nhỏ trên gương mặt của Ngài thôi. Chi tiết càng đơn giản bao nhiêu thì rủi ro đối tượng thiền thay đổi càng ít hơn.
Câu hỏi 4: Thưa Thầy, con có nên quán tưởng hình ảnh Đức Phật ở trên đỉnh đầu hay không?
Rinpoche trả lời: Tùy lựa chọn của mình, cái nào dễ thì chọn. Ta có thể chọn quán tưởng Đức Phật ở trước mặt mình hoặc trên đỉnh đầu của mình. Có câu chuyện kể về một vị thầy hướng dẫn cho đệ tử là hãy quán tưởng Đức Phật trên đỉnh đầu của mình. Lúc đó, có một đệ tử trọc đầu nói với vị thầy rằng: “Thưa thầy, mỗi lần con quán tưởng Đức Phật ngự trên đỉnh đầu của con thì Đức Phật cứ trợt té xuống dưới vì đầu của con không có tóc”. Cho nên, giả sử chúng ta không có tóc thì đừng quán tưởng Đức Phật ngự trên đỉnh đầu, kẻo Phật lại té xuống dưới (Rinpoche cười).
Nếu định lực của mình còn yếu, không thể nào duy trì rõ ràng hình ảnh toàn thân của Đức Phật trong thời gian dài thì ban đầu, hãy thu gọn, giới hạn đối tượng thiền chỉ còn một hảo tướng của Đức Phật, ví dụ như mũi hay đỉnh đầu của Ngài… Đối tượng càng nhỏ, càng đơn giản thì càng dễ tập trung trong thời gian dài.
Câu hỏi 5: Thưa Thầy, con có phải làm tất cả các bước chuẩn bị trước khi vào thời thiền hay không?
Rinpoche trả lời: Tuần này chúng ta có thể bỏ qua 6 bước chuẩn bị và đi thẳng vào thời thiền. 6 nghi lễ chuẩn bị đã học lúc trước chỉ dành cho con nít, bây giờ chúng ta đã thành người lớn rồi nên cứ đi thẳng vào thời thiền. Lúc trước chúng ta học 6 bước chuẩn bị là cho những người mới bắt đầu. Bây giờ chúng ta đã lên cao cấp rồi, đã học tới thiền định ba la mật thì hãy vô thẳng thời thiền (Rinpoche cười).
Trong tuần này, hãy nỗ lực dành thời gian mỗi ngày thực hành thiền. Mục tiêu quan trọng nhất trong tuần này là kéo dài thời gian tập trung vào đối tượng thiền lên 1 phút. Thầy tin rằng nếu chúng ta bỏ ra 15 phút mỗi ngày thực hành thiền thì chắc chắn sau 1 tuần, có thể đạt đến giai đoạn 1, tức có thể thành công tập trung vào đối tượng thiền 1 phút mà không bị phân tâm. Thậm chí những người chăm chỉ có thể hoàn thành giai đoạn 2, tức có thể tập trung vào đối tượng thiền 2 phút mà không bị phân tâm.
Nếu hết tuần này, ta đạt đến giai đoạn 1, đó là một thành quả đáng để ăn mừng. Nếu đã nỗ lực cả tuần làm theo hướng dẫn của Thầy mà vẫn không thể duy trì thời gian tập trung vào đối tượng thiền lên 1 phút thì vẫn nên ăn mừng vì chúng ta đã bỏ công làm theo hướng dẫn của Thầy. Còn nếu chúng ta không thực hành thì không có lý do nào để ăn mừng.
Đối với việc tu tập, trải nghiệm trong tâm là vô cùng quan trọng. Nếu đã học tới phần thiền này mà không thực hành thì mãi mãi tất cả những gì chúng ta học chỉ là lý thuyết suông, giáo lý của Đức Phật chưa thể nào chuyển hóa thành trải nghiệm trong tâm mình. Đó là điều chúng ta sẽ không bao giờ đạt được nếu không thực hành.
Bây giờ đã hết giờ học. Thầy nói rằng thực hành chính của Thầy là nỗ lực kết thúc lớp học đúng giờ (Rinpoche cười).
