Lamrim 2023
TUẦN 96 – NGÀY 23/07/2025
CHỦ ĐỀ: SÁU BA LA MẬT – THIỀN ĐỊNH (tiếp theo)
(Geshe Lharampa Thabkhe Lodroe hướng dẫn)
Thầy và học viên cùng phát khởi động cơ thanh tịnh trước buổi học pháp. Bắt đầu tụng kệ Quy y Tam Bảo và phát tâm bồ đề (3 lần). Chúng ta đang thực hành pháp Đại thừa, không những nghĩ đến lợi ích của bản thân mà còn nghĩ đến lợi lạc của tất cả mọi chúng sanh. Với động cơ đúng đắn và kết thúc hồi hướng thì việc học pháp trọn vẹn và thành tựu viên mãn.
Thực hành Phạm vi lớn có đề cập đến “Làm thế nào khởi sự tu hành sau khi phát tâm bồ đề - Cách luyện sáu Ba-la-mật sau khi phát tâm bồ đề”. Chúng ta đang học đến Thiền định Ba-la-mật. Đây là pháp hành thực thụ để thành tựu tịnh chỉ (Samatha). Thầy đã giải thích sơ đồ tổng quát 9 giai đoạn của thiền tịnh chỉ.
Thực hành thiền chỉ khó đạt thành tựu ngay lập tức nhưng chúng ta có thể thực hành thiền cơ bản, đơn giản. Trước đây, Tây Tạng và khu vực châu Á ít quan tâm về thiền nhưng gần đây có quan tâm nhiều đến các phương pháp thực hành thiền. Trong khi đó, ở phương Tây, người ta không quan tâm đến Phật pháp, kiếp trước, kiếp sau hay Lamrim nhưng lại quan tâm nhiều đến thiền tứ niệm xứ. Phương Tây quan tâm thiền nhiều hơn vì họ cần có nhu cầu phát triển vật chất tài sản, kinh doanh nên tâm và thân họ gặp nhiều vấn đề. Họ mong muốn nhờ vào phương pháp thiền sẽ giúp họ chữa lành, có được tâm bình an, thân thể khỏe mạnh, giảm thiểu những vấn đề lo âu. Họ thường chọn phương pháp thực hành thiền tứ niệm xứ vì kỹ thuật đơn giản và dễ áp dụng có kết quả hơn thực hành thiền tịnh chỉ. Nhiều nhà khoa học phương Tây đã tìm hiểu về thiền và kết hợp với phân tích nghiên cứu khoa học thấy được lợi ích chữa lành thân và tâm cũng như giúp cải thiện khả năng tập trung.
Thầy vừa chiếu trên màn hình các bài kiểm tra thể chất mà các nhà khoa học đã đo sóng não (EEG), chụp cộng hưởng fMRI để đánh giá các vấn đề về não, phân tích số liệu mức độ giảm căng thẳng, lo âu, khả năng tập trung.
Bức hình 1: kiểm tra đo sóng não (EEG) tu sĩ người Mỹ Richard Davidson trước đây là bác sĩ của Đức Đạt Lai Lạt Ma.
Bức hình 2: kiểm tra chụp cộng hưởng fMRI tu sĩ người Pháp nổi tiếng Matthieu Ricard đã từng có thời gian thực hành thiền lâu năm ở tu viện Nepal. Nhà khoa học kiểm tra số liệu phân tích chỉ số về não của tu sĩ thấy đạt kết quả tâm thư thái an lạc, khả năng tập trung cao và thân thể khỏe mạnh.
Người phương Tây thấy được lợi ích của thiền nên họ đã sáng tạo ra nhiều phần mềm về phương pháp thiền trên điện thoại (Calm, Headspace…) để tạo ra nguồn kinh doanh kiếm nhiều lợi nhuận. Ví dụ, tu sĩ người Anh đã tạo phần mềm thiền Headspace và đã có hơn 40 triệu lượt tải ứng dụng phần mềm này.
Gần đây có nhiều bài viết về tâm từ bi và cũng rất nhiều người không theo tôn giáo vẫn quan tâm đến phương pháp thiền vì họ gặp phải nhiều vấn đề trong cuộc sống, trên thương trường, cạnh tranh lẫn nhau, dẫn đến tâm bất an, sức khỏe yếu. Cho nên, họ muốn tìm hiểu về những phương pháp thiền như thiền yoga giúp họ chữa lành thân - tâm.
Ngày nay, giới trẻ mắc phải bệnh tâm lý căng thẳng, chán nản, lo âu, rối loạn cảm xúc ngày càng gia tăng và có xu hướng dành toàn thời gian sử dụng điện thoại, né tránh nói chuyện với ba mẹ, gia đình, giao tiếp xã hội. Cho nên, các nhà khoa học, các nhà tâm lý học cố gắng tìm ra phương pháp giúp giới trẻ vượt qua bệnh tâm lý như tư vấn kết nối giới trẻ hòa nhập nói chuyện với gia đình, bạn bè, giao tiếp hoạt động xã hội, tập thể thao, thực hành thiền đơn giản như thiền tứ niệm xứ, hướng dẫn phương pháp có được giấc ngủ ngon thoải mái, lựa chọn thức ăn bổ dưỡng ít đường.
Nhìn chung, ở phương Tây có 3 cách thực hành thiền. Cụ thể, cách thực hành thiền thứ nhất là thiền tập trung chú ý vào đối tượng, đồ vật hay hơi thở. Thực hành thiền thứ hai là thiền tập trung vào lòng trắc ẩn, trải nghiệm cảm xúc quan tâm và nhân ái với chính mình khác với thiền tâm từ bi trong Lamrim là hướng đến người khác. Thực hành thiền thứ ba là thiền tăng trưởng nhận thức.
Khi thực hành thiền, cần tìm nơi chốn thuận lợi yên tĩnh và thời gian phù hợp. Nên thực hành thiền vào sáng sớm vì vào thời điểm này, tinh thần sảng khoái, tỉnh táo thì thiền sẽ hiệu quả hơn. Cần để thiết bị điện thoại, ti vi xa nơi thiền hay tắt điện thoại, ti vi để tránh bị quấy nhiễu trong lúc thiền.
Ta thường hay quên thực hành thiền hay trì hoãn vào ngày mai, ngày sau. Để nhớ thực hành thiền, ta phải tiến hành bằng cách để các vật dụng hành thiền như nệm ngồi, chuỗi… ở những nơi dễ nhìn thấy trong phòng nhằm nhắc mình phải ngồi thiền, nếu có thiền yoga thì nên để thảm tập yoga trong phòng.
Việc tổ chức nhóm thực hành thiền có nhiều bạn đạo cũng sẽ giúp nhắc nhở mình thời gian thực hành thiền và có được nhiều lợi ích cùng nhau. Trong Nhập Bồ Tát Hạnh, luận giả Tịch Thiên, chương “Thiền định” có nói đến nơi chốn thuận lợi, bạn đạo tốt sẽ giúp nhau cùng tiến bộ trong thực hành thiền.
Ta nên thực hành thiền đều đặn khoảng 5 phút, 10 phút vào sáng sớm sẽ có lợi ích cho sức khỏe. Nếu ăn no thì sẽ khó thực hành thiền hơn. Giới trẻ ngày nay thường không thích dậy sớm thực hành thiền.
* Thực hành thiền đếm hơi thở (5 phút)
Bước 1: Ta tìm nơi ngồi thiền yên tĩnh, thoải mái, cần chuẩn bị tư thế ngồi thẳng lưng theo thế ngồi Tỳ-lô-giá-na hay nếu có đau lưng thì ngồi theo thế thoải mái phù hợp với sức khỏe hoặc ngồi trên ghế, có thể ngồi trên tọa cụ nhỏ sẽ giúp tư thế thẳng lưng thoải mái hơn, không nên nhắm chặt mắt, mở hé mắt một ít.
Bước 2: Ta hít hơi thở thật sâu vào bằng mũi và thở ra bằng miệng (3 lần). Ta cảm thấy thân thể thế nào và cảm nhận về nó.
Bước 3: Ta hít hơi thở thật sâu vào bằng mũi và tập trung quán sát luồng hơi thở đi đến mũi, trán, đầu, cổ họng, bụng và luồng hơi thở ra ngoài miệng (3 lần). Thả lỏng thân - tâm.
Bước 4: Ta hít hơi thở cảm nhận thấy luồng khí lạnh bên ngoài vào bằng mũi và tập trung quán sát luồng hơi thở đi đến mũi, trán, đầu, cổ họng, bụng phồng lên và và luồng hơi thở ra đến bụng xẹp xuống đến cổ họng, trán, đầu ra ngoài miệng (2 phút). Nếu ta gặp phải vọng tâm, mất tập trung thì hãy dừng tập trung vào hơi thở và bắt đầu lại hít hơi thở vào.
Bước 5: Ta hít hơi thở thật sâu vào bằng mũi và luồng hơi thở đi đến mũi, khắp cơ thể đến chân có cảm nhận thế nào và luồng hơi thở ra ngoài miệng cảm nhận thế nào, không cần chú ý đến cảm xúc vui buồn, đau. Ta chỉ cảm nhận đường đi hơi thở chạm vào các bộ phận của cơ thể sẽ dễ dàng hơn (2 phút).
Bước 6: Ta hít hơi thở thật sâu vào bằng mũi và thở từ từ ra ngoài miệng.
Khi thực hành thiền sẽ giúp ta phát hiện tâm mình vọng tưởng tán loạn như thế nào. Ta cũng không phải lo sợ vì rất nhiều người thực hành thiền đều gặp vấn đề như vậy. Điều quan trọng là giúp mình nhận diện tâm vọng tưởng.
Trong Lamrim có thiền về nhiều chủ đề như vô thường, thân người khó được, những nỗi khổ trong luân hồi, quy y, thiền chỉ v.v… Thiền quán trong Lamrim có liên quan đến pháp. Còn thiền hơi thở giúp thân - tâm an lạc không có liên quan đến pháp. Ta sẽ tiến bộ hơn khi thực hành thiền các chủ đề về Lamrim.
Thầy hướng dẫn thiền hơi thở đơn giản. Nếu chúng ta thực hành thiền đơn giản có tiến bộ thì sau này thực hành thiền chỉ sẽ có tiến bộ hơn.
* Cách đạt 9 trạng thái tâm nhờ 6 năng lực và 4 loại tiến trình tâm (xem trang 300, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay).
1/ 4 loại tiến trình tâm:
2 trạng thái tâm đầu tiên (giai đoạn 1 và 2) là tập trung gượng ép. Để vượt trạng thái tâm 1 và 2, ta gượng ép tâm mình phải tập trung vào đối tượng thiền. Nếu có chướng ngại khiến ta lạc mất đối tượng thì cần phải tập trung tỉnh giác trở lại vào đối tượng, đó là giai đoạn 2.
5 trạng thái tâm kế tiếp (giai đoạn 3, 4, 5, 6, 7) là tập trung có gián đoạn. Nghĩa là khi tập trung được một tí, thì có chướng ngại khiến ta lạc mất đối tượng. Khi nhận ra đã mất đối tượng, hãy cố gắng nỗ lực tập trung trở lại vào đối tượng.
Trạng thái tâm giai đoạn 8 là tập trung có nỗ lực, không bị gián đoạn.
Trạng thái tâm giai đoạn 9 là tập trung tự nhiên không nỗ lực.
Tóm lại, ở trạng thái tâm 8 và 9, ta có thể tập trung vào đối tượng một cách nhẹ nhàng và thoải mái. Vì chướng ngại trong các giai đoạn này rất ít, gần như không có nên ta không cần phải nỗ lực nhiều và sự tập trung của mình cũng không bị gián đoạn.
Khi bắt đầu thực hành thiền hơi thở, để đạt được tập trung vào hơi thở thì rất khó và không có khả năng thiền khoảng thời gian lâu được.
2/ Cách đạt 9 trạng thái tâm nhờ 6 năng lực:
Trạng thái tâm 1 đạt được nhờ năng lực của sự nghe học. Năng lực nghe học có nghĩa là nghe thầy hướng dẫn thực hành thiền chỉ, ta phải biết mình cần nắm rõ kỹ thuật thiền như cần biết phải thiền thế nào, cần tập trung vào đối tượng như thế nào, cần biết chướng ngại của mình là gì, làm sao nhận diện được chướng ngại… Khi hiểu rõ thì thực hành thiền mới đạt kết quả.
Trạng thái tâm 2 đạt được nhờ năng lực thiền quán. Thiền quán ở đây là vận dụng tư duy, phải suy nghĩ vận dụng tâm để luôn nhớ phải tập trung vào đối tượng thiền.
Trạng thái tâm 3 và 4 đạt được nhờ năng lực của niệm (chánh niệm) là phải nhớ rõ đối tượng, khi bị mất hoặc bị mờ thì phải làm rõ lại.
Trạng thái tâm 5 và 6 đạt được nhờ vào năng lực của tỉnh giác. Tỉnh giác để biết tâm có bị hôn trầm hay trạo cử hay không. Ở trạng thái tâm thứ 5, hôn trầm vi tế xuất hiện và trạng thái tâm thức 6 thì trạo cử vi tế xuất hiện. Cần quan sát tâm để xem có bị rơi vào trạng thái hôn trầm vi tế hoặc trạo cử vi tế hay không, nhờ năng lực của tỉnh giác.
Trạng thái tâm thứ 7 với thứ 8 là nhờ vào năng lực của tinh tấn. Ở trạng thái này hầu như đã loại bỏ hết hôn trầm và trạo cử vi tế, nếu có xuất hiện cũng không lay động được định lực của tâm. Dù vậy, vẫn cần phải loại bỏ. Muốn loại bỏ, nhờ năng lực của tinh tấn, tức siêng năng liên tục.
Trạng thái tâm thứ 9 là nhờ năng lực của thói quen. Ở giai đoạn này, hôn trầm và trạo cử sẽ không xuất hiện nữa nhưng ta cần phải quen với trạng thái tập trung trong một khoảng thời gian lặp đi lặp lại nhiều lần nên cần đến năng lực của thói quen, nghĩa là làm quen với trạng thái tập trung đó để vượt qua trạng thái tâm thứ 9.
Chúng ta nên thực hành thiền thời gian ngắn nhưng đều đặn lặp đi lặp lại nhiều lần. Vì nếu thực hành thiền thời gian dài sẽ khiến tâm chán nản.
* Cách tịnh chỉ thực thụ phát sinh:
Tịnh chỉ thực thụ là khi ta có tâm khinh an, thân khinh an. Khinh an của thân và khinh an của tâm là an lạc thực sự.
Thỉnh thoảnh, tâm ta phát sinh lo sợ thì nhớ vận dụng thiền hơi thở giúp ta giảm dần nỗi lo sợ.
Thầy đã hướng dẫn sơ lược. Rinpoche sẽ hướng dẫn chi tiết sâu hơn về pháp hành thực thụ để thành tựu tịnh chỉ.
