Lamrim 2023
TUẦN 88 - NGÀY 28-05-2025
CHỦ ĐỀ: 6 BA LA MẬT
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Trước hết, Thầy muốn chia sẻ một điều: Hôm nay là một ngày rất đặc biệt đối với Thầy. Hiện tại Thầy đang ở tiểu bang Texas, Mỹ. Cho đến thời điểm này Thầy đã hoàn tất chuyến hoằng pháp ở Mỹ trong năm nay, chỉ còn duy nhất một “trận đấu” cuối cùng ở New York nữa thôi. Chúng ta xem đá bóng cũng biết, khi đá thắng vòng ngoài sẽ vào vòng cuối cùng đá trận chung kết. Thầy đã đá hết các trận vòng ngoài rồi, đá trận chung kết nữa là Thầy sẽ bay về Ấn Độ. Cho nên hôm nay Thầy cảm thấy rất thoải mái. Trong thời gian ở Mỹ, do thay đổi múi giờ, có những hôm Thầy phải dậy sớm để dạy các lớp theo giờ Việt Nam, nên Thầy không ngủ đủ giấc và phải ngủ bù khi di chuyển trên xe.
Hãy quay trở lại sách Giải Thoát Trong Lòng Tay. Sau khi đã học xong phương pháp phát tâm bồ đề qua văn bản Bảy Điểm Luyện Tâm, chúng ta sẽ học tiếp các pháp thiền quán để làm phát sinh 6 ba la mật. Đến phần 6 ba la mật này, các buổi học của chúng ta sẽ có một chút khác biệt.
Thầy muốn tất cả các học trò, sau khi đã học 2 phương pháp phát tâm bồ đề, hãy đọc lại toàn bộ phần luyện tâm bồ đề trong Giải Thoát Trong Lòng Tay và ghi xuống giấy từ 3-5 bước thực hành tâm bồ đề phù hợp nhất với mình. Chúng ta viết 3-5 bước thực hành này bằng tiếng Việt và gửi bài cho Ban tổ chức Dipkar rồi Ban tổ chức sẽ gửi lên cho thầy. Thầy muốn biết các học trò có hiểu phần này không. Thầy sẽ dùng trí tuệ nhân tạo (AI) để dịch các bài tập của học viên sang tiếng Anh cho Thầy. Thầy nói rằng nếu chúng ta đạt được điểm cao, không phải do mình mà là do AI dịch quá tốt (Rinpoche cười). Nếu Thầy nhận thấy các bước thực hành đó cần phải thay đổi thì Thầy sẽ báo lại cho lớp chúng ta. Trong bài nộp lên Ban tổ chức, chúng ta phải ghi mã học viên và Thầy sẽ chấm điểm A, B, C… và chọn ra 10 bài hay nhất.
Đến thời điểm này chúng ta đã học 2 năm Lamrim rồi và bây giờ chính là thời điểm để bắt đầu sử dụng trí tuệ của mình để đào sâu vào giáo pháp. Thầy muốn các học trò đọc Giải Thoát Trong Lòng Tay để làm sâu sắc trải nghiệm của mình đối với giáo pháp. Nếu chỉ tụng những câu chú mà mình thích thì đó là thực hành pháp dựa trên cảm xúc. Thực hành pháp bằng cảm xúc chẳng bao giờ đạt được giác ngộ. Để được giác ngộ, chúng ta phải thực hành pháp bằng trí tuệ, chứ không phải bằng cảm xúc. Nếu như thực hành pháp và tụng chú bằng cảm xúc thì khi nào có hứng, chúng ta mới trì chú, khi không có hứng thì không thực hành. Thực hành giáo pháp bằng cảm xúc như vậy thì sẽ không thể đưa chúng ta đến giác ngộ được và mãi mãi chúng ta chỉ là một hành giả vô minh. Thầy muốn tất cả các học trò trở thành hành giả có trí tuệ, chứ không thể mãi là hành giả vô minh. Vì thế, Thầy muốn chúng ta đọc phần luyện tâm bồ đề trong Giải Thoát Trong Lòng Tay và tóm tắt lại thành 3-5 bước thực hành và gửi bài cho Ban tổ chức.
Thầy nhớ có lần Thầy đã chia sẻ với lớp chúng ta rằng món ăn yêu thích nhất của Đạo sư của Thầy là món cơm chiên gà, một món ăn của người Ấn Độ. Bởi vì Đạo sư của Thầy rất thích món cơm chiên gà nên Thầy đã tự học làm món này bằng cách xem video trên YouTube và bây giờ Thầy biết làm món cơm chiên gà bằng 2-3 cách khác nhau.
Lớp chúng ta cũng biết Thầy đã được chọn để giữ ngôi vị Pháp chủ dòng truyền thừa Gelug. Trong một buổi phỏng vấn truyền hình trực tiếp gần đây, một nhà báo đã hỏi Thầy rằng khi Thầy chính thức giữ chức vụ đó trong tương lai thì việc đầu tiên Thầy làm là gì. Thầy trả lời rằng việc đầu tiên khi Thầy lên nắm giữ ngôi vị Pháp chủ dòng truyền thừa Gelug là làm món cơm chiên gà để cúng dường lên Sư phụ của Thầy. Người phỏng vấn thầy hôm đó gần như bị sốc. Người đó đã hỏi lại Thầy để xác nhận lời Thầy vừa nói. Thầy có ước nguyện như thế vì món cơm chiên gà là món ăn ưa thích nhất của Đạo sư. Có vẻ như người phỏng vấn Thầy hôm ấy đã trông chờ Thầy sẽ trả lời việc đầu tiên Thầy làm sau khi giữ ngôi vị Pháp chủ sẽ là một việc gì đó rất to tát, cao đẹp như làm lợi lạc cho chúng sinh v.v... Cho nên người đó hoàn toàn bị sốc khi nghe như vậy.
Tương tự như thế, chúng ta đừng lo sợ mình sẽ phạm sai lầm và đừng lo sợ người khác suy nghĩ gì khi đọc những bước thực hành của mình. Cũng giống như việc Thầy muốn làm món cơm chiên gà để cúng dường Đạo sư. Thầy muốn thì Thầy làm, chứ không quan tâm người khác nghĩ gì về quyết định của Thầy. Cho nên, đừng sợ phạm sai lầm khi nộp bài. Bởi vì chúng ta phải mắc sai lầm rồi được Thầy sửa sai thì mới có thể đi xa được.
Giống như Đức Phật thời xưa, mọi người nghĩ rằng Đức Phật tu hành 6 năm rất khổ công nhưng thực ra trong 6 năm đó, phần lớn thời gian Ngài đã phạm hết sai lầm này đến sai lầm khác để rồi đến giai đoạn cuối, Đức Phật mới phát hiện ra tất cả những gì Ngài đã kinh qua đều là sai lầm và con đường đúng mới là con đường trung đạo. Nếu Đức Phật không phạm những sai lầm đi vào hai cực biên trong suốt 6 năm thì Ngài đã không khám phá ra con đường trung đạo.
Thầy nhắc lại khi làm bài tập Thầy giao, các học trò đừng lo sợ sẽ phạm sai lầm. Cái lợi của việc làm bài tập là tự kiểm tra xem mình có thực sự hiểu những gì Thầy dạy hay không. Lúc nghe trực tiếp trên lớp, chúng ta có cảm giác là mình hiểu, nhưng đến lúc phải tự mình chép xuống giấy những gì thực sự hiểu trong đầu thì mới phát hiện ra mình chưa hiểu chỗ này, chỗ kia hoặc là hiểu không đúng.
Chúng ta có biết ai là người hiểu sai vấn đề trầm trọng nhất hay không. Đó là chính chúng ta. Sự hiểu lầm trầm trọng nhất trên đời này chính là chúng ta hiểu lầm về bản thân mình. Và cho đến nay chúng ta vẫn đang hiểu lầm về bản thân. Khi chưa thực sự hiểu rõ hết bản thân mình thì chắc chắn chúng ta sẽ hiểu lầm những gì Thầy giảng. Cho nên, việc tự mình chép xuống những bước thực hành là cách để kiểm tra xem chúng ta có thực sự hiểu đúng như lời Thầy giảng hay không. Nếu vẫn không biết phải ghi 3 bước thiền như thế nào, Thầy sẽ đưa ra gợi ý: Bước thứ nhất là Zoom, bước thứ hai cũng là Zoom và bước thứ ba cũng là Zoom. Ba gợi ý của Thầy đều là Zoom.
Các học trò hãy thực hành bài tập Thầy vừa giao. Khi làm bài tập, chúng ta đọc Giải Thoát Trong Lòng Tay thật kỹ rồi tóm tắt lại các bước thực hành tâm bồ đề. Điều quan trọng khi khám phá các phương pháp thiền quán là không sợ đúng hay sai. Điều quan trọng nhất là pháp thực hành đó có phù hợp với mình và tạo kết quả lên tâm thức của mình hay không.
SÁU BA LA MẬT (xem trang 236, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay - Ngày thứ 20)
Sau khi luyện tâm bồ đề, chúng ta sang phần thực hành 6 ba la mật:
1/ Bố thí ba la mật
2/ Trì giới ba la mật
3/ Nhẫn nhục ba la mật
4/ Tinh tấn ba la mật
5/ Thiền định ba la mật
6/ Trí tuệ ba la mật.
Trước hết Thầy hướng dẫn về bố thí ba la mật. Cần phải hiểu bố thí ba la mật là gì. Trong Giải Thoát Trong Lòng Tay có nói đến 3 loại bố thí ba la mật gồm tài thí, pháp thí và vô úy thí (xem trang 237).
Loại bố thí thứ nhất là tài thí, nghĩa là bố thí cho người khác tất cả những tài sản mình có. Thậm chí, bố thí cả tính mạng của mình. Ví dụ, khi cứu mạng người khác, tức là ta đang bố thí sinh mạng cho họ, đó cũng là một loại bố thí.
Trong 3 loại bố thí ba la mật, thứ nhất là tài thí, chủ yếu bố thí cho người khác những vật chất mà mình đang sở hữu. Thứ hai là pháp thí, tức chia sẻ giáo pháp với người khác. Thứ ba là vô úy thí, tức bố thí sự không sợ hãi. Ví dụ, người ta đang lo sợ bị mất mạng, mà mình cứu mạng họ thì ta đang bố thí sự không sợ hãi. Thậm chí, chỉ cần mình đưa ra một lời khuyên có lợi cho người khác, đó cũng là thực hành bố thí.
Từ trước đến nay khi nghĩ đến bố thí, ngay lập tức ta nghĩ đến việc phải trao tặng một món đồ gì đó cho người khác. Thật ra trao tặng một cái món đồ vật chất cho người khác chỉ là phần thứ nhất, là tài thí mà thôi. Khi học đến đây, ta biết thêm rằng thậm chí giảng giáo pháp cho người khác hoặc đưa ra lời khuyên cho họ cũng là một phần của bố thí. Thậm chí khi ghi lời bình luận cho các bài viết được đăng trên mạng xã hội, nếu lời bình luận đó là lời khuyên có lợi cho một ai đó trên mạng, hoặc là một câu trích dẫn giáo pháp, thì đó cũng là một hình thức bố thí. Tuy nhiên, nếu phát hiện ra người khác không muốn nghe lời khuyên của mình mà vẫn cố đưa ra lời khuyên, đó là việc không nên làm.
Ở Dipkar Đài Loan có một câu lạc bộ mà Thầy gọi là “câu lạc bộ giáo sư”. Vì tất cả những người trong nhóm đó lúc nào cũng vô cùng nghiêm túc về mọi thứ. Thầy nói rằng nếu Thầy ở trong câu lạc bộ quá lâu thì chắc Thầy sẽ bị điên mất (Rinpoche cười). Cho nên, nếu ta có thiện tâm chia sẻ giáo pháp mà phát hiện ra người mà mình đang chia sẻ không muốn nghe thì đừng tiếp tục chia sẻ nữa. Cần phát hiện ra thời điểm nào đúng để chia sẻ giáo pháp, thời điểm nào cần phải dừng lại. Chọn thời điểm đúng là rất quan trọng. Nếu phát hiện họ không muốn nghe thì ta phải chủ động giảm lại. Ta không ngừng hẳn nhưng phải khéo léo nhận ra và giảm bớt lại.
Tóm lại, chia sẻ giáo pháp và đưa ra những lời khuyên cho người khác là thực hành pháp thí. Đối với thực hành tài thí, thả cho con kiến ăn một mảnh chocolate thôi cũng được xem là thực hành tài thí. Khi thực hành bố thí, ta phải vận dụng trí tuệ. Có một câu chuyện kể về một nhà sư nọ. Ở dưới giường ngủ của nhà sư đó có rất nhiều kiến. Nhà sư phát hiện ra đám kiến và đã cho thêm đường xuống dưới giường để bố thí cho đám kiến đó. Cách làm như thế rất là ngu ngốc, chứ không có trí tuệ.
Chúng ta đã học giáo pháp lâu rồi, bây giờ hãy vận dụng trí tuệ của mình để thực hành giáo pháp. Những người chưa từng học qua Phật pháp thì thực hành pháp với tâm vô minh nặng nề. Còn chúng ta đã học được nhiều rồi thì phải bắt đầu thực hành pháp bằng trí tuệ.
Thầy đặt ra một tình huống: Có một con chó và một con mèo, cả hai con này sắp chết đói nhưng mình chỉ có một miếng thịt duy nhất thì sẽ cho con nào? Đừng nói với Thầy là chúng ta sẽ cắt đôi miếng thịt cho mỗi con một nửa bởi vì đó là cách làm lách luật. Cũng đừng trả lời Thầy là con nào tới trước thì cho trước.
Đối với những tình huống như vậy, chúng ta phải vận dụng trí tuệ để đưa ra phương án. Nếu ta hành xử có vận dụng trí tuệ thì sẽ không hối hận về sau. Còn nếu hành xử thiếu suy nghĩ thấu đáo, chắn chắn tương lai về sau ta sẽ hối hận. Chính vì thế, người ta vẫn hay nói rằng đừng bao giờ hứa với ai bất cứ điều gì khi tâm trạng đang rất vui. Khi đang nổi giận hoặc khi rất phấn khích, rất hạnh phúc, ở những thời điểm đó trí tuệ không phát sinh trong tâm. Đó là những thời điểm rất tệ để ra một quyết định quan trọng nào đó, cho nên chúng ta đừng hứa với ai khi đang quá phấn khích.
Có một câu chuyện kể về một người Mỹ, một người Anh, một người Việt Nam cùng đến một quán bar. Người Mỹ gọi một cốc bia. Sau khi cốc bia của người Mỹ được đem ra thì bất thình lình có con côn trùng rớt vào cốc bia của anh ta. Khi phát hiện có con côn trùng trong ly bia của mình, anh đã đem bỏ cốc bia đó và gọi một cốc bia mới. Anh nói với nhân viên quán bia rằng anh bỏ cốc bia có con côn trùng, gọi cốc mới và anh sẽ trả tiền cả 2 cốc bia. Đến lượt anh chàng người Anh cũng gọi một cốc bia và cũng có một con côn trùng rớt vào cốc bia của anh ta. Thế nhưng, anh chàng người Anh chỉ lấy tay vớt con côn trùng ra và vẫn tiếp tục uống cốc bia đó. Đến anh chàng người Việt gọi bia. Một con côn trùng khác cũng rớt vào cốc bia của người này. Khi anh chàng người Việt phát hiện trong cốc bia có côn trùng thì anh ta đã lấy ra khỏi cốc và ăn con côn trùng đó rồi bán cốc bia đó cho anh chàng người Anh.
Có thể thấy, trong tình huống đó, ai cũng có hướng tiếp cận của riêng mình. Khi vận dụng trí tuệ để ứng xử, ta có thể có nhiều cách khác nhau. Nhưng khi chủ động vận dụng trí tuệ để giải quyết vấn đề nào đó, cần lưu ý một nguyên tắc căn bản: hành động và suy nghĩ của mình nhất thiết không được đi ngược lại 10 điều bất thiện. Nếu phạm vào một trong 10 điều bất thiện thì hành động đó sẽ trở thành chấp ngã, ích kỷ, là sai quấy, không còn là trí tuệ nữa.
Hãy trở lại tình huống về con chó và con mèo, cả hai con đều bị đói và ta sẽ đưa miếng thịt cho con nào. Thầy lấy ví dụ về quyết định của Thầy: Có một con chó và một con cá sấu. Cả hai con đều rất đói. Thầy sẽ cho con chó ăn miếng thịt. Lý do rất đơn giản là Thầy thích con chó, chứ không thích con cá sấu. Bây giờ Thầy đặt câu hỏi tiếp theo: Nếu thầy dành miếng thịt duy nhất đó cho con chó, rồi sau đó con cá sấu vì đói mà chết đi thì Thầy có phạm giới sát sinh hay không? Giả sử Thầy bố thí miếng thịt cho con cá sấu thì chắc chắn con cá sấu sẽ sống sót nhưng Thầy không chọn bố thí cho con cá sấu mà lại bố thí cho con chó. Con cá sấu vì không có thịt ăn nên chết đói thì Thầy có phạm giới sát sinh hay không?
Trong cuộc sống, chúng ta cũng rơi vào nhiều tình huống tương tự. Ví dụ, ta gửi con vào một trường điểm, một trường chuyên nhưng trường đó chỉ nhận một số lượng học sinh có giới hạn. Nếu ta gửi con vào trường đó thì đã lấy mất chỗ của một học sinh khác. Hoặc khi ta tìm được một công việc nào đó, về bản chất, ta đang lấy mất việc làm của một người khác. Vậy ta suy nghĩ về vấn đề này như thế nào?
Câu hỏi Thầy đặt ra là bây giờ con chó và con cá sấu đều đang đói, Thầy thích con chó hơn con cá sấu nên đã bố thí miếng thịt duy nhất cho con chó. Con cá sấu vì không có thịt ăn nên đói chết thì Thầy có phạm giới xác sinh hay không. Thầy khẳng định đó không phải là phạm giới sát sinh. Vì ngay từ đầu Thầy hoàn toàn không có ý định hại chết con cá sấu mà ý định ban đầu của Thầy là cứu con chó. Nhưng vì Thầy cứu con chó nên con cá sấu chết. Đó không phải là Thầy phạm giới sát sinh, chỉ vì hoàn cảnh làm con cá sấu chết mà thôi. Một ví dụ khác, khi ta đi kiếm việc làm thì động cơ của mình là kiếm việc làm cho bản thân, chứ không hề có ý định lấy mất việc làm của người khác. Người khác cũng nộp hồ sơ xin làm công việc đó mà họ không được nhận. Đó là vấn đề của họ chứ không phải do mình, cho nên ta không làm điều gì sai trong tình huống này.
Rất nhiều học trò đặt vấn đề này với Thầy và hỏi Thầy rằng trong một xã hội cạnh tranh vô cùng khốc liệt, chỉ có một số lượng giới hạn các việc tốt và ai nấy đều cố gắng có được chúng thì ta phải thực hành lòng từ bi như thế nào và nó có mâu thuẫn hay không. Thầy nói rằng những người cảm thấy mâu thuẫn khi thực hành từ bi trong một hoàn cảnh nào đó là do họ không hiểu cách thực hành lòng từ bi.
Thầy đặt ra tình huống thứ hai: Bây giờ có hai con cá sấu đều bị đói và Thầy có một số thức ăn. Nhưng thầy lại ăn hết phần thức ăn đó và hai con cá sấu bị chết đói. Đó có phải là phạm giới sát sinh hay không? Chúng ta cần phải phân biệt rõ ràng giữa sát sinh và không cứu mạng. Thầy không có giết hai con cá sấu đó mà chỉ là không cứu mạng chúng thôi. Ví dụ, khi đi ngoài đường, ta gặp một người ăn xin. Trong giỏ, ta có thức ăn nhưng lại không cho người đó. Đó không phải là điều bất thiện, chỉ là mình không hành thiện thôi. Nếu ta lấy thức ăn cho người đó thì đó là một hành động thiện. Nếu ta không cho thì cũng không có vấn đề gì cả, chỉ là mình không hành thiện. Bản chất của hành động không bố thí thức ăn cho người đó không phải là một hành vi gây ác nghiệp. Cũng giống như vậy, trong tình huống Thầy đặt ra: Nếu Thầy ăn phần thức ăn Thầy đang có thì đó không phải là hành vi tạo nghiệp ác, chỉ là Thầy không cứu hai con cá sấu đó thôi. Do đó, khi thực hành bố thí, ta cần phải chú ý vận dụng trí tuệ.
Một ví dụ nữa về thực hành lòng từ bi là Thầy không thích con cá sấu và Thầy thấy hai con cá sấu bị đói thì nhất định Thầy không được khó chịu và nổi giận với hai con cá sấu đó. Chỉ cần trong tâm Thầy lúc nào cũng có ý niệm nguyện cho hai con cá sấu này trong tương lai sẽ được giải thoát khỏi mọi đau khổ thì chính là thầy đang thực hành lòng từ bi, mà không nhất thiết phải trao thức ăn mình đang có cho hai con cá sấu đó.
Trong pháp tu bố thí của Bồ Tát có định nghĩa về việc bố thí sai lầm. Lấy ví dụ như ta cho tiền một người rất nghèo và dù biết người đó dùng tiền đi uống rượu nhưng vẫn cho tiền người đó, hành động bố thí này trở thành không phù hợp. Đó là bố thí sai lầm.
Chúng ta biết rằng Dipkar có chương trình bếp cơm cho người nghèo. Ở Ấn Độ có những gia đình rất nghèo, không có miếng ăn, thậm chí phải bán con để có tiền mua đồ ăn. Trong hoàn cảnh đói mà không có gì để ăn thì rất đau khổ. Trong đời người, Thầy vẫn hay nói rằng nếu như có một vị thần nào đó có quyền năng bao trùm cả vũ trụ này, đó chính là vị thần thức ăn. Thầy đã hướng dẫn duy trì chương trình Bếp cơm yêu thương ở Thành phố Hồ Chí Minh cũng được một thời gian khá lâu. Gần đây ở Hà Nội cũng đã có Bếp yêu thương. Nhân dịp này, Thầy gửi lời cảm ơn đến tất cả các anh chị tình nguyện viên đã cống hiến thời gian, công sức và tiền bạc cho bếp cơm.
Hãy nhớ rằng Dipkar sẽ luôn trao tặng 3 thứ miễn phí cho tất cả mọi người: Một là giáo pháp miễn phí. Hai là thực phẩm miễn phí. Ba là giác ngộ miễn phí. Trong sự nghiệp truyền dạy giáo pháp của Thầy, trong 3 điều miễn phí đó, Thầy đã đạt được 2 điều. Một là Thầy đã trao thức ăn miễn phí cho những người nghèo đói. Hai là Thầy đã giảng dạy giáo pháp miễn phí. Còn một ước nguyện sau cùng là Thầy mong muốn thấy được học trò của Dipkar đạt được giác ngộ trước khi Thầy lìa khỏi cõi đời này. Đó không phải là lời nói đùa mà là ước nguyện thật lòng của Thầy. Đó là 3 điều Thầy muốn làm.
Trong 3 loại bố thí nói trên, quan trọng nhất là pháp thí. Chúng ta hãy duy trì chia sẻ giáo pháp cho mọi người và hãy khéo léo chọn đúng người, đúng thời điểm. Khi chia sẻ giáo pháp như thế, chúng ta đang gieo vào trong tâm họ hạt giống lời dạy của Đức Phật. Có thể ta chưa thấy hiệu quả ngay lập tức nhưng vì đã gieo hạt giống rồi thì trong tương lai, khi những điều kiện chín muồi đến, hạt giống đã gieo từ trước sẽ trổ quả thành những điều thiện trong tâm thức của người nghe. Có những người không quản đường xa đến gặp Thầy ở tu viện của Thầy bên Nepal chỉ vì thoáng nghe được lời chia sẻ hay xem được đoạn video clip của Thầy trên mạng. Đó là vì trong tâm của những người đó đã có sẵn hạt giống của giáo pháp và bây giờ câu nói hay đoạn clip nào đó của Thầy được chia sẻ trên mạng đã kích hoạt hạt giống đó, khiến cho họ phát tâm mong cầu giáo pháp. Do đó, chúng ta hãy tích cực chia sẻ giáo pháp với người khác. Mặc dù ngay lúc đó lời mình chia sẻ chẳng có tác động gì đến họ, nhưng trong tương lai khi tất cả những thuận duyên đã đến một cách đầy đủ thì hạt giống đó sẽ được kích hoạt, khiến cho người đó phát tâm thực hành giáo pháp.
Trong tuần này chúng ta hãy tận dụng thời cơ để chia sẻ giáo pháp với mọi người. Khi chia sẻ cho người khác, hãy nói rằng Thầy của tôi - Thầy Khangser Rinpoche - đã nói như vậy. Nếu người đó cho rằng những điều mình nói là sai thì cứ nói với họ rằng, đó là Thầy sai, chứ không phải mình sai (Rinpoche cười).
Thầy nhắc lại các học viên nhớ nộp bài viết ghi 3-5 bước thực hành tâm bồ đề để gửi cho Ban tổ chức.
