Lamrim 2023
TUẦN 112 - NGÀY 29/11/2025
CHỦ ĐỀ: TRÍ TUỆ BA LA MẬT (tiếp theo)
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Trong buổi giảng trước, Thầy có nói sơ lược về cách tiếp cận thực hành tánh không như thế nào. Pháp tu quan trọng nhất mà Đức Phật dạy cho đệ tử là thực hành tánh không.
Có vài điều Thầy muốn làm rõ với đạo tràng. Thầy hiện hướng dẫn một chương trình thực hành thiền và học viên của chương trình đó sau khi thiền một năm sẽ được một trường đại học ở Los Angeles (Mỹ) cấp chứng chỉ hoàn tất khóa học. Khóa học thiền đó kéo dài 3 học kỳ. Sau khi hoàn tất khóa học, trường đại học mà Thầy đang hợp tác ở Los Angeles sẽ cấp chứng chỉ cho người học.
Một vấn đề quan trọng Thầy muốn chúng ta lưu ý là trường đại học ở Los Angeles thu phí cấp chứng chỉ đối với người học. Nếu người học không cần chứng chỉ, mà chỉ muốn nghe Thầy giảng để thực hành thiền hiệu quả thì hoàn toàn có thể nhận pháp miễn phí từ Thầy. Thầy luôn giảng pháp miễn phí, chúng ta luôn nhớ như vậy. Còn chi phí mà trường đại học thu của người học là chi phí để cấp chứng chỉ. Đối với chương trình tu thiền đó, người học phải đăng ký trên website Coursera và một số trang web khác.
Để cho khóa học thiền đó có thể được công bố mà chỉ thu tiền chứng chỉ, không thu tiền nội dung khóa học, Thầy đã mất 1-2 tháng làm việc với luật sư bên Mỹ để thỏa thuận với phía trường đại học rằng quyền sở hữu trí tuệ đối với toàn bộ nội dung của khóa học phải thuộc về Thầy. Chỉ có quyền sở hữu trí tuệ nội dung giảng dạy thuộc về Thầy thì trường đại học mới không thu phí nội dung khóa học mà chỉ thu phí cấp chứng chỉ.
Để có được quyền sở hữu trí tuệ của nội dung khóa học với mục đích làm cho khóa học miễn phí về mặt nội dung, phí phải trả cho luật sư rất đắt. Quá trình đàm phán với trường đại học đó để giữ quyền sở hữu trí tuệ là quá trình kéo dài, có lúc phía trường đại học không muốn ký vào thỏa thuận, có lúc phía bên Thầy phải thay đổi một số điều khoản. Tuy quá trình đàm phán đó gian nan, phải xử lý rất nhiều giấy tờ pháp lý nhưng luật sư người Mỹ là học trò của Thầy và họ không thu bất cứ khoản tiền nào. Cho nên, đôi khi ta thấy một số khóa học rất bổ ích nhưng lại miễn phí thì nên nhớ rằng có những lúc để có được một khóa học miễn phí như thế, phải tốn rất nhiều công sức.
Nếu muốn tham gia khóa học, chúng ta có thể tham gia trực tuyến. Thầy chỉ muốn chúng ta biết rằng Thầy luôn giảng dạy trên tinh thần truyền bá giáo pháp miễn phí. Trong tất cả các lớp học online, Thầy đều nói rõ điều này để chúng ta không hiểu nhầm, không thắc mắc tại sao có khóa học lại thu phí. Chúng ta nên nhớ rằng giáo pháp của Thầy là miễn phí, còn bất cứ khoản thu nào là chi phí quản lý khóa học mà phía bên trường kia thu.
Trong buổi học trước, Thầy có nói về 3 mức độ hiểu khác nhau về tánh không. Hôm nay Thầy sẽ giải thích cụ thể hơn. Ở đây ta cần phải hiểu về tánh không như thế này. Tánh không là pháp thực hành quan trọng nhất trong đạo Phật. Bởi vì tất cả phiền não trong tâm đều xuất phát từ tâm chấp ngã. Để diệt dược tâm chấp ngã, ta phải chứng được tánh không. Cách duy nhất giúp ta tận diệt hoàn toàn tâm chấp ngã là phải chứng được tánh không. Đó là lý do thực hành tánh không là thực hành quan trọng nhất.
Vậy ta thiền quán về tánh không như thế nào? Có 2 yếu tố vô cùng quan trọng để tiến xa trong việc thực hành tánh không. Thứ nhất là hành giả cần có sự gia trì từ Đức Phật Văn Thù. Trong quá khứ, khi Tổ Tsongkhapa thực hành tánh không và gặp một số chướng ngại thì Ngài đã khẩn cầu với Đức Phật Văn Thù. Tổ Tsongkhapa đã xem lại tất cả giáo lý về tánh không, đồng thời khẩn cầu với Đức Phật Văn Thù và Ngài đã được Phật Văn Thù gia trì. Sự gia trì từ Đức Phật Văn Thù là điều rất quan trọng trong quá trình thực hành tánh không.
Yếu tố quan trọng thứ hai là Zoom. Chỉ cần chúng ta lên lớp học Zoom thì mọi việc đều có thể trở thành hiện thực. Để bắt đầu thực hành tánh không, cần nhớ rằng tất cả pháp thiền quán về tánh không đều dựa trên 4 điểm căn bản. Nếu không nắm được ý nghĩa của 4 điểm căn bản này thì không cách nào triển khai được tuệ quán trong tâm mình. Vậy 4 điểm căn bản này là gì?
Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay (trang 306, quyển 2) ghi rõ 4 điểm then chốt để thực hành tánh không. Nếu không nắm rõ 4 điểm then chốt này, ta sẽ không bao giờ thành tựu được tánh không.
4 điểm then chốt để thực hành tánh không:
1/ Xác định cái gì cần bác bỏ
2/ Xác định toàn bộ các khả tính
3/ Xác định ngã và uẩn không phải là một
4/ Xác định ngã và uẩn không thực sự là khác
Ta cần phải hiểu 4 điểm then chốt này trước khi đi vào thực hành tánh không. Trước hết, ta cần học thuộc lòng tiêu đề của chúng, sau đó Thầy sẽ giải thích lần lượt 4 điểm then chốt này. Nếu ta đi vào thời thiền về tánh không, nhắm mắt lại mà không gợi lên được 4 điểm này thì không có cách nào thiền quán về tánh không. Bởi vì đây là các bước tuần tự để thi triển trí tuệ tánh không trong tâm mình.
Cách đây rất lâu, khi Thầy về Việt Nam, trong một buổi giảng đại chúng, một người đã hỏi thầy làm thế nào để thực hành tánh không. Họ nghĩ thực hành tánh không rất đơn giản, nhưng thực ra không có đơn giản như chúng ta nghĩ. Muốn thực hành tánh không, trước hết, chúng ta cần phải nắm rõ 4 điểm then chốt này.
Chúng ta nhất định phải học thuộc lòng 4 điểm then chốt về tánh không và dành thời gian để xem sách Giải Thoát Trong Lòng Tay giải thích 4 điểm này như thế nào. Nếu học thuộc lòng 4 điểm này thì sẽ dễ dàng hơn cho chúng ta trong lúc thiền quán về tánh không và cũng giúp ta tăng trưởng trí nhớ.
Ta hãy nhẩm đi nhẩm lại 4 điểm then chốt này để học thuộc lòng trong khi Thầy tụng Kinh Bát Nhã cầu nguyện sự gia trì của Đức Phật cho chúng ta.
Trước khi đi vào chi tiết 4 điểm then chốt này, ta nên hiểu rằng khi Đức Phật hướng dẫn thiền quán về tánh không, ta phải hiểu được thế nào là vô ngã. Để hiểu được tánh không, trước hết ta phải hiểu được vô ngã. Ta sẽ triển khai trí tuệ về tánh không trước hết bằng cách thiền quán về vô ngã để hiểu được vô ngã.
Nếu chúng ta không có gì bất tiện thì hãy bật video lên để Thầy có thể nhìn thấy mặt của học trò. Khi đi đến phần tánh không, Thầy muốn chắc chắn tất cả các học trò đều hiểu lời giảng của Thầy bằng cách nhìn mặt của học trò.
Như Thầy vừa nói, để hiểu được tánh không, trước hết phải hiểu được vô ngã. Thiền quán về vô ngã thuộc về điểm then chốt thứ nhất là xác định cái gì cần bác bỏ. Quá trình xác định cái gì cần bác bỏ là một quá trình nhìn vào bên trong để xem ta đang nắm bắt cái ngã của mình như thế nào. Ví dụ, khi nghĩ về cái tôi như “tôi ăn”, “tôi uống”… thì ta đang nhìn cái tôi đó như thế nào, cách ta thiết lập cái tôi đó trong tâm như thế nào.
Thầy lấy ví dụ, nếu một người khác vô cớ chỉ trích mình, lúc đó trong tâm mình nghĩ rằng người đó đang chỉ trích mình. Lúc đó cái tôi trỗi dậy trong tâm rất mạnh mẽ. Ta cần bắt lấy thời điểm đó ngay lập tức để nhìn xem mình đang bám chặt vào khái niệm “tôi” đó như thế nào.
Trong nhiều hoàn cảnh đời thường, khi ta phát hiện một cái tôi trỗi dậy rất mãnh liệt bên trong, như khi có người chỉ trích mình thì mình cảm thấy bị tổn thương. Nghĩa là cái tôi đang bị tổn thương đó đang trỗi dậy rất mạnh trong tâm mình. Ta cần tìm hiểu xem mình chấp vào cái tôi như thế nào. Khi xác định được điều đó rồi, điều tiếp theo ta cần xác định là nếu ta chấp cái tôi có hiện diện trong tâm mình thì đi tìm cái tôi đó đang ở đâu bên trong con người mình, ở đầu hay ở tim… Tóm lại, có 2 điểm cần xác định: thứ nhất là ta đang chấp vào cái tôi như thế nào và thứ hai là cái tôi đang ở đâu.
Trong quá trình thực sự đi tìm một cái tôi, nếu cái tôi đó có thật thì nó đang nằm ở đâu? Ta không cần thiết hỏi bản thân mình “tôi là ai?”. Câu hỏi quan trọng hơn là nếu cái tôi có thật, có hiện diện thì nó đang nằm ở đâu. Ta phải thiền quán về điều đó.
Ở đây ta cần phải biết rằng khi nói đến cái tôi mà ta dùng hằng ngày qua ngôn ngữ, có 2 cái tôi hiện diện trong tâm mình. Một cái tôi hiện diện vô hại, không làm ta phát sinh phiền não. Cái tôi thứ hai là cái tôi có hại, tức cái tôi sai lầm. Đôi lúc ta lại chấp vào cái tôi sai lầm này. Khi chấp vào cái tôi như vậy, tâm chấp ngã, tâm sân hận… phát sinh và kéo theo nhiều phiền não khác. Cho nên, điều đầu tiên ta cần phân biệt đâu là cái tôi vô hại và đâu là cái tôi sai lầm mà ta vẫn hay bám chấp vào nó.
Muốn phân biệt đâu là cái tôi vô hại, đâu là cái tôi sai lầm, trước hết, ta phải nhìn vào cái tôi. Thứ hai, khi ta nghĩ đến cái tôi, ta phải xem mình đang bám chấp cái tôi đó như thế nào.
Nếu chúng ta hiểu được điểm này, chúng ta rất thông minh. Thầy bỏ vài năm để học điểm này mà chúng ta đã hiểu được chỉ trong vài phút (Rinpoche cười).
Thông thường bản chất mọi thứ rất đơn giản, điều quan trọng là ta diễn đạt những thứ đó như thế nào. Đức Phật có một khả năng rất thiện xảo là Ngài giải thích các vấn đề phức tạp bằng những cách đơn giản để đệ tử có thể hiểu được. Tuy nhiên, khi đi sâu vào vấn đề, ta nhất định phải nỗ lực suy nghĩ, thiền quán, chứ không thể học lơ là mà có thể hiểu sâu được.
Bài tập thiền quán trong tuần này là tìm xem cái tôi của mình đang ở đâu. Nếu ta có một cảm giác rõ rệt về cái tôi thì hãy xác định xem nó hiện diện ở đâu trong con người mình.
Nếu bây giờ yêu cầu chúng ta phải thấy rõ 2 cái tôi bên trong con người mình, một cái tôi tồn tại tương đối vô hại và một cái tôi sai lầm, thì rất khó. Nhưng chính vì ta chấp vào sự hiện diện của cái tôi sai lầm nên tất cả phiền não mới phát sinh. Bước đầu tiên để dần dần nhận diện được đối tượng cần bác bỏ, tức cái tôi sai lầm, là ta phải tìm xem cái tôi đang nằm ở đâu. Trong quá trình tìm kiếm cái tôi đang hiện diện ở đâu đó, ta mới dần dần nhìn ra được diện mạo của cái tôi sai lầm đó. Ở đây trong điểm then chốt thứ nhất (xác định cái gì cần bác bỏ) chính là ta phải bác bỏ sự hiện hữu của cái tôi sai lầm.
Tuần này, khi thực hành tìm kiếm cái tôi của mình, cho dù thấy khó thiền quá, ta vẫn phải nỗ lực làm cho bằng được. Giống như khi ta nhìn bóng đêm, ban đầu không thấy gì cả nhưng ta nỗ lực tập trung nhìn vào bóng dêm, dần dần sẽ thấy một chút ánh sáng le lói lên. Quá trình thiền tìm kiếm cái tôi cũng tương tự như vậy.
Điều chúng ta cần làm là nhìn vào bên trong để tìm xem cái tôi đang hiện diện ở đâu. Trong quá trình đi tìm cái tôi, ta đừng có cố gắng đoán trước cái tôi nằm ở đâu, đừng có bất cứ kỳ vọng rằng ta sẽ tìm được cái tôi ở nơi chốn cụ thể nào đó bên trong con người mình, mà chỉ đơn thuần là tiến hành quá trình tìm kiếm cái tôi thôi.
Như Thầy vừa nói, nếu ta nỗ lực tập trung nhìn vào bóng đêm, có thể một đỗi ta sẽ thấy một ánh sáng sắc xanh, sắc đỏ… Tương tự như vậy, ban đầu khi thực hành thiền quán ở giai đoạn này, ta nhìn vào bên trong con người mình nhưng không biết phải làm thế nào để tìm kiếm cái tôi. Tuy nhiên, chúng ta phải nỗ lực tìm kiếm, rồi từ từ sẽ có được một chút manh mối, có một khái niệm nào đó trong quá trình tìm kiếm này.
Thực hành đi tìm bản ngã ở giai đoạn này không giống như làm toán. Khi làm toán, nếu ta làm đúng bước thì sẽ cho ra kết quả ngay. Còn đi tìm bản ngã thì không biết trước sẽ mất bao lâu, nhưng ít nhất chúng ta hiểu được quá trình đi tìm kiếm cái tôi là như thế nào. Thầy sẽ dành vài phút để chúng ta thực hành đi tìm cái ngã của mình.
Trong quá trình tìm kiếm cái ngã, ta phải liên tục đặt ra câu hỏi cho bản thân, như “cái ngã có nằm trong đầu của mình không?”, “cái ngã có nằm trong ngực của mình không?”. Nếu tìm không thấy cái ngã ở ngực thì ta lại tìm khắp cơ thể để xem cái ngã đang thực sự nằm ở đâu. Câu trả lời “có” hay “không” cho các câu hỏi này không quan trọng. Điều quan trọng là quá trình đặt câu hỏi để tìm kiếm cái ngã đó.
Trong lúc ta thiền quán tìm kiếm cái ngã, Thầy sẽ tiếp tục tụng Kinh Bát Nhã để chúng ta có được ân phước trong quá trình thực hành tánh không.
(Rinpoche tụng kinh Bát Nhã)
PHẦN HỎI VÀ ĐÁP
Câu hỏi 1: Thưa Rinpoche, con vẫn không hiểu ý nghĩa của chữ “nắm bắt cái tôi” (grasping the self)?
Rinpoche trả lời: Ở đây Thầy dùng chữ “nắm bắt”/“chấp” có nghĩa là cách ta nắm bắt cái ngã đồng nghĩa với việc ta nhìn nhận cái ngã hiện hữu như thế nào, cách ta nhìn nhận nó xuất hiện trước tâm mình như thế nào. Đó chính là cách nắm bắt cái ngã.
Câu hỏi 2: Thưa Rinpoche, khi con đang ngồi kiết già mà đau chân, con chỉ chú ý đến chỗ đau lúc đó. Vậy có phải cái tôi nằm ở chân hay không?
Rinpoche trả lời: Không hẳn như vậy.
Câu hỏi 3: Thưa Rinpoche, khi đi tìm cái tôi, con có cần thay bằng danh từ xưng hô trong tiếng Việt như “em”, “con”, “chị”… hay không?
Rinpoche trả lời: Đây là vấn đề của tiếng Việt. Chữ “I” (tôi) trong tiếng Anh dịch ra trong tiếng Việt rất khó, phải đặt trong đúng ngữ cảnh, nên nhiều khi khiến ta bối rối. Khi thiền quán bước này, người phương Tây chỉ tìm chữ “I” (tôi) thôi, còn người Việt phải đi tìm “em”, “con”, “chị”...
Câu hỏi 4: Thưa Rinpoche, cái tôi xuất hiện lúc tức giận có phải là cái tôi sai lầm không? Thầy có thể cho ví dụ về cái tôi đúng/cái tôi vô hại hay không?
Rinpoche trả lời: Ở giai đoạn này, chúng ta không cần quá lo lắng về cái tôi đúng, cái tôi sai, mà chỉ cần tập trung đi tìm cái ngã của mình thôi. Trong buổi học hôm nay, nếu Thầy dạy hết bài rồi thì sẽ không còn bài để dạy trong tương lai nữa (Rinpoche cười).
Thầy nói đùa rằng những gì chúng ta học hôm nay không được đem đi chia sẻ với người khác, bởi vì theo giấy tờ pháp lý mà Thầy đã ký với trường đại học, tất cả những gì Thầy dạy thuộc quyền sở hữu trí tuệ của cá nhân Thầy, không phải của chúng ta, nên chúng ta không được chia sẻ. Nhưng đó là Thầy nói đùa thôi. Để làm cho khóa học được miễn phí, cần phải trải qua một quá trình như thế.
Câu hỏi 5: Thưa Rinpoche, khi con đi tìm cái tôi thì nó biến mất. Khi con lơ là thì nó xuất hiện…
Đây đích thực là cách mà ta bị cái tôi sai lầm lừa mình. Ta bị cái tôi sai lầm lừa nên ta chấp là nó có thật rồi từ đó phát sinh ra tất cả các phiền não khác. Đó là cái bẫy và ta luôn rơi vào cái bẫy này. Giống như một người chạy theo cầu vồng, họ thấy cái cầu vồng xuất hiện xa xa, nên chạy theo để bắt cho bằng được cầu vồng đó nhưng càng chạy, cầu vồng càng xa họ.
Câu hỏi 6: Thưa Rinpoche, con không tìm thấy cái tôi ở đâu cả?
Rinpoche trả lời: Đừng lo lắng, hãy cứ tiếp tục quá trình tìm kiếm cái tôi đó.
