Lamrim 2023
TUẦN 106 - NGÀY 8/10/2025
CHỦ ĐỀ: SÁU BA LA MẬT - TRÍ TUỆ
(Geshe Lharampa Gedun Zopa hướng dẫn)
Cách đào luyện tuệ quán đặc biệt:
Có 3 tiêu đề phụ:
(1) Xác định tính phi hữu của bản ngã (nhân vô ngã)
(2) Xác định tính phi hữu của các hiện tượng (pháp vô ngã)
(3) Cách triển khai tuệ quán đặc biệt
1/ Xác định tính phi hữu của bản ngã
Có 2 tiêu đề:
a/ Làm thế nào để nhập định như không gian
b/ Khi tâm không nhập định, làm thế nào để giữ thái độ xem vạn pháp như huyễn
- Làm thế nào để nhập định như không gian: tức nhập định thiền tánh không (xem trang 306, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay)
4 điểm then chốt về tánh không:
(1) Xác định đối tượng cần bác bỏ
(2) Xác định toàn bộ các khả tính
(3) Ngã và uẩn không phải là một
(4) Ngã và uẩn không thực sự là khác
- Xác định toàn bộ các khả tính (xem trang 324, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay).
Tánh không là một chủ đề rất khó. Cho nên, lần đầu tiên học về tánh không, chúng ta sẽ khó có thể hiểu được một cách sâu sắc và rõ ràng, nhưng điều quan trọng là cần phải xem đi xem lại, lúc thiền cần phải quan sát, soi xét kỹ lưỡng về ý nghĩa, như vậy sẽ có nhiều lợi lạc trong tâm mình. Khi tư duy, phân tích, học và hiểu được nội dung quan trọng của giáo pháp thì sẽ phát triển được tín tâm vững chắc. Nếu không hiểu rõ nội dung của giáo pháp thì sẽ không thể phát sinh tín tâm vững chắc với Đức Phật và sẽ chỉ là niềm tin tạm thời mà thôi. Chúng ta đã học nhiều phần trong Lamrim nhưng điều quan trọng là cần phải phân tích, hiểu rõ nội dung và thực hành, từ đó mang đến cho chúng ta nhiều lợi lạc lớn.
Tại sao tánh không là một đề mục rất quan trọng và thực hành thiền tánh không sẽ đem lại lợi lạc như thế nào? Đạo lộ chính yếu là thiền quán tánh không. Việc tư duy và thực hành thiền tánh không sẽ giúp đoạn diệt phiền não, những suy nghĩ sai lệch và đạt được giải thoát, Phật quả.
Tánh không có nghĩa như thế nào? “Tánh” là bản chất, tính chất. “Không” là phủ định. Để biết tánh không như thế nào, ta cần phải biết tánh không đó đang phủ định cái gì? Đối tượng nào tánh không đang bác bỏ, đang phủ định? Cho nên đầu tiên, ta phải biết được đối tượng mà tánh không đang bác bỏ, sau đó mới hiểu được tánh không là gì.
Ví dụ, ta thường nghĩ rằng “tôi nói chuyện”, “tôi ăn”, “tôi phải đi” và gắn đặt lên người nói chuyện, người ăn, người phải đi là có cái tôi tồn tại. Nghĩa là người nói chuyện là tôi, người ăn là tôi, người phải đi là tôi. Vì lối suy nghĩ gắn đặt lên đối tượng là chính tôi, có cái tôi thực hữu tồn tại.
Tổng quát có thể nói là có ngã, có tôi. Tuy nhiên, cái tôi xuất hiện như thế nào? Nếu cái tôi là có, thì có 1 trong 2 trường hợp: cái tôi chính là các uẩn, hoặc khác với các uẩn.
Trường hợp thứ nhất: Cái tôi là các uẩn
Ví dụ, tôi đang nói chuyện với người bạn, tôi đang ăn cùng với người bạn. Ta hãy truy tìm cái tôi của người bạn đó ở đâu, áp dụng phương pháp khảo sát phân tích lập luận là người bạn đó là các uẩn hay không hoặc khác với các uẩn hay không? Nghĩa là người bạn cùng nói chuyện, cùng ăn thì có nên nghĩ rằng người bạn đó là các uẩn hay không, hoặc khác với các uẩn hay không?
Nếu cái tôi đó là sắc uẩn (cơ thể vật lý của mình) thì cái tôi mà ta nghĩ độc lập đó có phải là sắc uẩn không? Nếu cái tôi và thân là một, nghĩa là tôi là thân và thân cũng chính là tôi thì không cần gắn đặt tên gọi là thân của tôi. Cho nên cái tôi không phải là sắc uẩn.
Ta có thường suy nghĩ thân của tôi là tôi hay không?
Trường hợp thứ hai: Cái tôi khác với các uẩn
Cái tôi khác với các uẩn nghĩa là nếu bỏ 5 uẩn ra thì đáng lẽ phải còn lại cái tôi đó, vậy nếu nó có thì nó có ở chỗ nào? Nếu nói “tôi ăn” thì cái tôi nằm riêng biệt so với các uẩn, chứ liên quan gì tới các uẩn kia, các uẩn ăn thì có liên quan gì đến cái tôi, vì bản thân cái tôi là khác với các uẩn rồi. Như vậy, cái tôi ăn thì có liên quan gì tới các uẩn? Nếu có một cái tôi khác biệt so với các uẩn thì khi các uẩn ăn có liên quan gì tới cái tôi đó, khi cái tôi ăn thì liên quan gì tới các uẩn đó. Điều đó không hợp lý là vì trên thực tế, tôi ăn mà. Cho nên, cái tôi không thể nào khác so với các uẩn.
Như vậy, cái tôi chính là các uẩn cũng không hợp lý, mà khác với các uẩn cũng không hợp lý.
Ví dụ, nếu một người nào thích vóc dáng mảnh mai thì nghĩ rằng thân hình gầy mới đẹp. Cũng có người thích vóc dáng tròn trịa và khi nhìn thấy người khác có vóc dáng gầy thì gán đặt người đó có bệnh không khỏe. Nhưng dù có vóc dáng thân hình mảnh mai hay tròn trịa thì thân thể của tôi cũng hoàn toàn tách biệt, không nắm giữ cái tôi và cái tôi cũng không nắm giữ thân thể của tôi.
Tương tự, tâm của ta có nhiều cảm xúc vui, buồn, tín tâm, tâm từ bi… Như vậy, tâm của ta là cái tôi hay không? Tôi là tâm từ bi, tôi là tín tâm, tôi là niềm vui, tôi là nỗi buồn hay không? Cho nên, cái tôi chính là tâm cũng không hợp lý, mà khác với tâm cũng không hợp lý.
Nếu không áp dụng phân tích lập luận suy nghĩ về cái ngã thì “tôi đi”, “tôi trò chuyện”, “tôi ăn” lại thấy có cái tôi tồn tại thực hữu phụ thuộc.
Nếu áp dụng phân tích lập luận suy nghĩ về cái ngã thì cái tôi chính là các uẩn, cái tôi chính là tâm cũng không hợp lý, mà cái tôi khác với các uẩn, khác với tâm cũng không hợp lý.
Khi bị ai nói xấu lăng mạ nói mình là kẻ ăn cắp, ta sẽ nổi cơn sân giận ngay lập tức. Khi phát cơn nóng giận, ta hãy đi truy tìm cái tôi nằm đâu trong cơn sân giận, ở thân hay tâm hay ở người nói lời lăng mạ thì ta sẽ không tìm thấy được cái tôi nằm ở đâu. Vì vậy, lúc cơn sân giận trỗi dậy mạnh mẽ thì lúc đó xuất hiện cái ngã. Nếu ngay lúc đó ta truy tìm kiểm tra xem cái tôi đang ở đâu, cái tôi chính là các uẩn, hoặc khác với các uẩn thì sẽ thấy rằng cả hai lập luận đều không hợp lý, vì đều không tìm thấy cái tôi.
Nếu một người hỏi rằng cái tôi nằm ở đâu thì chúng ta có thể tìm ra câu trả lời hay không? Hay lúc đó ta trả lời bằng cách dùng tay chỉ vào thân thể rồi nói có cái tôi ở đây. Nhưng thân thể của tôi đâu phải là cái tôi, cái đầu của tôi không phải là cái tôi, cánh tay của tôi không phải là cái tôi và cứ truy quét hết cũng không tìm thấy cái tôi nằm ở đâu.
Chúng ta thỉnh thoảng ngồi thư giãn, thả lỏng và tư duy phân tích nhiều lần có cái tôi hay không? Cái tôi nằm ở đâu? Có tìm ra được cái tôi hay không? Điều này rất quan trọng. Có vài người nói với Thầy rằng tôi thường không ngủ ngon giấc. Thầy trả lời rằng: “Bởi vì bạn lúc nào cũng nghĩ có cái tôi tồn tại và chấp giữ vào nó. Nếu bạn không ngủ ngon giấc thì hãy đi tìm cái tôi của không ngủ ngon giấc đang nằm ở đâu và sẽ không tìm thấy cái tôi ở đâu”.
