Lamrim 2023
TUẦN 102 – NGÀY 10/09/2025
CHỦ ĐỀ: SÁU BA LA MẬT – THIỀN ĐỊNH (tiếp theo)
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Hiện tại lớp chúng ta đã được học các kỹ thuật thiền cơ bản. Như Thầy từng thông báo trong một buổi học trước rằng có một nhóm nhà khoa học muốn nghiên cứu việc thực hành thiền tác động như thế nào đến não bộ. Nhóm nhà khoa học này muốn xem tác động của thực hành thiền đối với học trò Dipkar, những người đã thực hành thiền theo các hướng dẫn của Thầy. Cho nên, chúng ta hãy chăm chỉ thực hành thiền và một lúc nào đó Thầy sẽ chọn các tình nguyện viên trong lớp chúng ta để tham gia thử nghiệm đó.
Những học trò tham gia thí nghiệm này đừng lo lắng về kết quả. Nếu kết quả xấu, tức là phương pháp của Thầy không hiệu quả. Còn nếu kết quả tốt, đó là công của Thầy chứ không phải là công của học trò (Rinpoche cười). Cho nên, chúng ta không có gì phải lo lắng. Thầy sẽ thông báo chi tiết chương trình thí nghiệm này vào một thời điểm nào đó trong tương lai.
(Rinpoche chiếu ảnh lên màn hình)
Bức ảnh này thực sự đã giúp đỡ Thầy rất nhiều trong việc thực hành giáo pháp. Đây là một bức ảnh ở Palestine. Hai đứa trẻ trong bức ảnh rất thơ ngây, nhưng lại vô tình trở thành nạn nhân của chiến tranh. Nếu như tâm từ bi của chúng ta chỉ phát khởi đối với cộng đồng của mình, quê hương của mình và khó phát được tâm từ bi khi chứng kiến cảnh khổ đau xảy ra ở những nơi khác, không phải là cộng đồng, quê hương của mình thì có nghĩa là ta chưa thực hành tốt Bồ Tát giới. Thực hành Bồ Tát giới là phải phát tâm từ bi bình đẳng đối với tất cả mọi chúng sanh. Chúng ta hãy giữ bức ảnh mà Thầy vừa chia sẻ trong tâm mình như một gợi ý trong quá trình thực hành pháp.
Đến một ngày mà tâm từ bi của mình phát triển thực sự bình đẳng đối với tất cả mọi chúng sinh thì ta đã đạt đến trình độ của một vị Bồ Tát rồi, lúc đó ta có thể ngồi ngang hàng với Ngài Quan Thế Âm. Tuy nhiên, trong lúc thực hành tâm bồ đề và lòng từ bi, ta phải nhớ rằng lòng từ bi dù gì đi nữa chỉ là cảm xúc của mình và nếu ta vận dụng cảm xúc mà lại thiếu trí tuệ thì sẽ không làm được điều gì cả. Cho nên, cần phải kết hợp lòng từ bi với trí tuệ. Về việc phải thực hành trí tuệ như thế nào, đến cuối Lamrim, chúng ta sẽ được học chương về trí tuệ ba la mật. Đức Phật luôn dạy rằng phải có lòng từ bi mà cũng phải thông minh, nghĩa là từ bi và trí tuệ phải luôn kết hợp với nhau.
Thầy đặt một câu hỏi: “Nếu buộc phải chọn giữa việc trở thành một người có lòng từ bi với việc trở thành một người có trí tuệ, ta sẽ chọn cái nào?” Nếu chỉ được chọn một trong hai thì lúc nào cũng nên chọn trở thành một người có trí tuệ. Đó là lý do vì sao Đức Phật nói rằng trí tuệ là mẹ của chư Phật. Bất cứ vị Phật nào cũng sinh từ trí tuệ.
(Rinpoche chiếu ảnh “9 giai đoạn của thiền chỉ” lên màn hình)
Xem ảnh “9 giai đoạn của thiền chỉ” dưới đây:
https://vn.dipkar.com/download/material/hinh-anh/ThienChi.jpg
Hãy nhìn bức ảnh “9 giai đoạn của thiền chỉ” mà Thầy vừa chiếu trên màn hình. Trong hình, nhà sư cầm cây gậy với sợi dây chính là bản thân người thực hành thiền Samatha. Hãy nghĩ nhà sư trong hình chính là bản thân mình và con voi chính là tâm của mình. Màu đen trên thân con voi ở giai đoạn thứ nhất chính là hôn trầm. Còn con khỉ màu đen đang dẫn con voi chính là trạo cử. Trong hình này, con khỉ tượng trưng cho trạo cử và nó đang đi trước con voi, dẫn con voi. Điều đó biểu trưng cho việc khi bắt đầu thực hành giai đoạn thứ nhất, ta không thể nào tập trung được. Lúc đó, ta bị trạo cử chi phối hoàn toàn, tức là ta chạy theo suy nghĩ trong tâm một cách mất kiểm soát.
Lúc ta đang chăm chú xem phim thì đừng có nghĩ rằng ta đang tập trung tốt. Bởi vì các cảnh phim thay đổi liên tục, tâm mình thay đổi đối tượng liên tục, hết cảnh phim này sang cảnh phim khác. Quá trình đó không thể nào được xem là tập trung theo đúng nghĩa của chữ “tập trung” trong thực hành thiền.
Ta thấy nhà sư trong hình đang cầm cây gậy ở tay phải và dây thừng ở tay trái. Gậy và dây thừng ở đây biểu trưng cho chánh niệm và tỉnh giác. 11 con voi trong hình biểu trưng cho 9 giai đoạn trong thiền chỉ và thêm 2 giai đoạn mà ta đạt được sau thiền chỉ. Ở giai đoạn thứ nhất, con voi đầu tiên từ phía dưới bức ảnh nhìn lên hoàn toàn có màu đen. Màu đen đó biểu trưng cho việc tâm của mình hoàn toàn chìm trong hôn trầm. Còn con khỉ màu đen biểu trưng cho trạo cử.
Nhìn sang tâm của mình ở giai đoạn thứ 2, tức là con voi thứ 2 nhìn từ dưới lên, ta thấy đỉnh đầu, tai của con voi bắt đầu có một chút màu trắng. Và con khỉ thứ 2 không còn nhảy nhót lung tung như con khỉ thứ nhất. Ta phải nhìn thấy được những biểu tượng trong bức ảnh này theo hướng đó. Trong giai đoạn thứ 2, khi ta có thể tập trung lên đối tượng thiền trong khoảng 2 phút mà không bị phân tâm hoàn toàn, ta sẽ phát hiện tâm mình bắt đầu thư thái, nhẹ nhàng hơn một chút. Cảm giác mà tâm trở nên thư thái, nhẹ nhàng được biểu trưng trong bức ảnh chính là phần chóp, phần đầu của con voi chuyển từ màu đen sang màu trắng.
Khi ta có thể kéo dài sự tập trung trên đối tượng thiền trong khoảng 3 phút mà không bị mất đối tượng hoàn toàn, không bị phân tâm hoàn toàn thì ta đã đến được giai đoạn thứ 3. Vì thế, nhìn vào con voi thứ 3, ta bắt đầu thấy có sự thay đổi lớn ở màu sắc của con voi. Đó là toàn bộ phần đầu, tai, vòi của con voi đã trở thành màu trắng.
Ở con voi thứ 3, tức là giai đoạn thứ 3, ta bắt đầu thấy có 2 điều khác biệt. Thứ nhất là con voi đã xóa được màu đen ở cả phần đầu, tai, vòi của nó, tức là hôn trầm đã giảm bớt. Thứ hai là con voi quay đầu, ngoảnh lại nhìn nhà sư. Điều đó biểu trưng cho việc tâm mình bắt đầu thư giãn, bắt đầu được điều phục một phần.
Trong 2 giai đoạn đầu, lúc nào con voi cũng bị con khỉ dẫn dắt, tức là không ít thì nhiều ta luôn bị trạo cử chi phối. Còn đến giai đoạn thứ 3, ta đã bắt đầu kiểm soát được một phần của tâm và không bị trạo cử chi phối như trong 2 giai đoạn đầu nữa.
Trong 2 hình đầu tiên, ta thấy sợi dây thừng nằm ở đâu? Sợi dây thừng thực ra là của nhà sư. Nhưng trong 2 giai đoạn đầu tiên, sợi dây thừng rơi vào tay của con khỉ. Con khỉ lấy sợi dây thừng cột vào con voi, rồi dẫn con voi đi hết chỗ này đến chỗ khác. Đến giai đoạn thứ 3, nhà sư đã thu lại được sợi dây thừng từ tay của con khỉ rồi móc vào đầu của con voi, tức là ta đã bắt đầu kiểm soát được tâm từ giai đoạn thứ 3 trở đi.
Cho nên, chỉ có thể nói rằng ta bắt đầu kiểm soát được tâm khi đến được giai đoạn thứ 3 và điều kiện để xác nhận rằng ta đã đến được giai đoạn thứ 3 là khi ta có thể tập trung vào đối tượng thiền ít nhất 3 phút mà không bị phân tâm. Việc sợi dây thừng đã quay trở lại tay của vị thiền giả chứng minh rằng bây giờ người hành thiền đã kiểm soát được tâm, tâm không còn bị chi phối bởi trạo cử nữa.
Bây giờ Thầy sẽ cho chúng ta xem một bức ảnh khác. Đó là ảnh của Ngài Quan Thế Âm.
(Rinpoche chiếu ảnh lên màn hình)
Thầy nghĩ bức họa này có thể có cả ngàn năm trước rồi. Chúng ta có thấy 2 vai của Ngài Quan Thế Âm không cân nhau hay không? Vai trái của Ngài cao hơn hay là vai phải cao hơn? Ta thử xoay lại theo cùng hướng với Ngài để xem vai nào của Ngài cao hơn. Ở ngoài đời khi ta đứng trước bức ảnh này, di chuyển vị trí của mình đứng gần hơn hoặc xa ra khỏi bức ảnh thì lại thấy vị trí vai của Ngài thay đổi theo góc nhìn của mình.
Còn đây là pho tượng Phật mà Thầy đã chia sẻ rất nhiều lần với các học trò.
(Rinpoche chiếu ảnh lên màn hình).
Qua việc ngắm nhìn pho tượng này, Thầy phát hiện ra rằng trong cuộc đời này, chúng ta phải sống mạnh mẽ và hạnh phúc. Bởi vì nhìn trực diện gương mặt của Ngài thì Ngài rất nghiêm trang trong lúc đang thiền định, nhưng nhìn từ phía bên hông của Ngài thì lại thấy Ngài đang mỉm cười.
Bây giờ hãy trở lại giai đoạn thứ 3 của thiền chỉ. Hiện tại đã có ai trong chúng ta đã đạt đến giai đoạn thứ 2 chưa? Tức là có thể giữ tâm tập trung vào đối tượng thiền trong suốt 2 phút mà không bị trạo cử. Vậy làm sao để xác nhận chúng ta thực thụ hoàn tất giai đoạn thứ 2? Thầy hướng dẫn rằng chúng ta hãy thiền 2 phút và lặp lại 10 lần, tức chia ra 10 lần thiền, mỗi lần 2 phút. Nếu trong 10 lần thiền đó mà có 6 lần hoàn toàn tập trung được trong suốt 2 phút thì ta có thể tự tin xác nhận rằng mình đã đến được giai đoạn thứ 2. Còn nếu như chỉ có 1 lần thiền được 2 phút mà không bị mất tập trung thì có thể đó là do may mắn.
Thầy nhắc lại, nếu như ta thực hành thiền 10 lần, mỗi lần 2 phút, trong đó ít nhất có 6 lần hoàn toàn không bị mất tập trung trong suốt 2 phút thì hãy cho Thầy biết.
Nếu chỉ đơn thuần ngồi xuống và không quan sát tâm trong vòng 2 phút thì bất cứ ai cũng làm được. Ở đây trong 2 phút đó ta phải chắc chắn rằng mình đã triển khai được tỉnh giác, tức là quan sát xem lúc nào tâm bị mất tập trung, mất tập trung trong bao lâu và sau bao lâu, tâm mới quay lại được đối tượng thiền. Nếu như trong 2 phút đó mà tâm tỉnh giác không phát hiện được mình bị kéo ra khỏi đối tượng thiền bất cứ lần nào thì lúc đó ta đã đến được giai đoạn thứ 2.
Nếu ta có thể tập trung hoàn toàn trong 3 phút mà không bị mất đối tượng thiền thì có lẽ Dipkar phải trao chứng nhận hoàn tất từng giai đoạn thiền cho các học trò. Thầy rất nghiêm túc về việc cấp chứng nhận cho các học trò đạt đến từng giai đoạn trong quá trình thiền. Nhưng để kiểm tra được học trò đã thực thụ đạt đến được một giai đoạn nào đó thì không dễ dàng chút nào. Nếu như ta thực thụ đến được giai đoạn thứ 3, tức tập trung hoàn toàn trong 3 phút mà không hề bị phân tâm thì xứng đáng được nhận chứng chỉ xác nhận rằng ta đã hoàn tất giai đoạn thứ 3.
Chúng ta thấy rằng tụng kinh, trì chú rất dễ, bất cứ ai đều làm được những việc này, nhưng thực sự thiền trong 3 phút mà không bị phân tâm là điều rất khó. Thậm chí ta chỉ cần thiền mà không bị phân tâm trong vòng 2 phút thôi thì đã có lợi lạc hơn rất nhiều so với việc dùng 2 phút đó để tụng kinh hay trì chú.
Công việc dễ dàng nhất của một vị đạo sư là yêu cầu học trò về nhà tụng một câu thần chú 100.000 lần. Việc đó đối với bất cứ một vị đạo sư nào là vô cùng dễ dàng vì khi học trò bận rộn với việc tụng chú 100.000 lần thì học trò sẽ không làm phiền đạo sư nữa. Cho nên khi nhìn vào Lamrim, ta sẽ thấy rằng Đức Phật không bao giờ yêu cầu các đệ tử tụng chú 100.000 lần. Việc tụng chú 100.000 lần đó chủ yếu xuất phát từ các truyền thống sau này, chứ không phải đến từ lời dạy của Đức Phật.
Chúng ta có nhớ Thầy từng nói rằng nếu như cả ngàn người cùng làm một việc ngu ngốc thì người ta gọi là gì? Khi một người làm một chuyện ngu ngốc, ta gọi hành động đó là ngu ngốc. Còn khi sếp của mình làm chuyện ngu ngốc thì ta không dám nói sếp ngu ngốc mà nói rằng sếp làm chuyện khôi hài. Nhưng khi cả ngàn người cùng làm một chuyện ngu ngốc thì hành động của cả ngàn người đó lại được gọi là truyền thống. Cho nên, một khi đã buộc phải theo một thông lệ, một truyền thống nào đó thì không có ai giải thích tại sao ta lại phải làm như thế. Tại vì đã là truyền thống thì cứ làm theo như vậy từ đời này sang đời khác mà không cần một lập luận hợp lý nào để giải thích.
Đối với những học trò nào chia sẻ rằng mình có thể tập trung được trong suốt 2 phút, Thầy mong muốn các học trò đó hãy xác nhận lại bằng cách thực hành thiền 10 lần, mỗi lần 2 phút và xem có ít nhất 6 lần mình hoàn toàn tập trung được trong suốt 2 phút hay không.
Có thể nhiều người trong đạo tràng có nghe nói về tình hình hơi bất ổn ở Nepal. Cho nên, cuối buổi học hôm nay chúng ta có buổi cầu nguyện ngắn. Bây giờ Thầy sẽ tụng kinh cầu nguyện. Trong quá trình Thầy tụng kinh, chúng ta hãy đọc câu chú OM MANI PADME HUM, cầu nguyện cho tất cả những người đã mất mạng trong các cuộc xung đột sẽ được tái sinh lên cõi tịnh độ của Ngài Quan Thế Âm và những người bị thương sẽ mau chóng hồi phục.
Bây giờ chúng ta tụng chú OM MANI PADME HUM, còn Thầy sẽ tụng kinh Bát Nhã. Thầy muốn tăng trưởng trí tuệ nên lúc nào Thầy cũng thích tụng kinh Bát Nhã (Rinpoche cười).
(Rinpoche tụng kinh Bát Nhã và đạo tràng đọc chú OM MANI PADME HUM)
Hôm nay trong buổi học, chúng ta thấy rất nhiều con khỉ và con voi trong bức ảnh “9 giai đoạn của thiền chỉ”. Cho nên, Thầy muốn kể một chuyện vui thế này. Mẹ của Thầy sau này kể lại rằng lúc mẹ của Thầy mang thai Thầy, bà hay nằm mơ thấy có rất nhiều con voi màu trắng mang sữa đến để tắm cho bà và trong giấc mơ đó cũng có nhiều con khỉ mang những viên kẹo đến dâng lên cho bà. Nhưng đến hôm nay, chúng ta được học rằng con khỉ là biểu trưng cho trạo cử (Rinpoche cười).
Hôm nay, nhân lúc giải thích bức ảnh có hình con voi và con khỉ, Thầy nhớ đến giấc mơ mà mẹ của Thầy thấy khi đang mang thai Thầy. Mẹ của Thầy lúc nào cũng lo lắng mỗi khi Thầy phải di chuyển bằng máy bay từ nơi này sang nơi khác. Cho nên, Thầy không bao giờ báo với mẹ trước chuyến đi cả. Chỉ khi Thầy đã đến nơi, Thầy mới gọi điện báo cho mẹ. Nhưng điều hay là mẹ của Thầy có nhiều thời điểm trong ngày phải cầu nguyện và những lúc đó lại giúp ích cho mẹ của Thầy, khiến cho bà bận rộn với bài cầu nguyện và tâm của bà trở nên an lạc, không còn lo lắng nữa.
Bởi vì mẹ của Thầy dành nhiều thời gian trong ngày để cầu nguyện nên nhiều khi cũng bớt lo lắng về những chuyến đi của Thầy. Thầy chia sẻ thêm là nhiều khi mẹ của Thầy cầu nguyện bằng tiếng Tây Tạng và Thầy phát hiện bà phát âm bị sai, nhưng Thầy cũng không sửa sai cho bà. Cũng có lúc mẹ của Thầy nghe bài giảng pháp mà Thầy phát hiện bà hiểu nhầm, nhưng Thầy cũng không sửa gì cả.
Có một lúc nọ mẹ của Thầy nghe giảng bằng tiếng Tây Tạng thì trong phần giảng bằng tiếng Tây Tạng đó có nói rằng nền tảng của Đạo Phật là bất bạo động, nhưng mẹ của Thầy lại nghe thành là không có cơ sở. Tại vì chữ “không có cơ sở” và chữ “bất bạo động” trong tiếng Tây Tạng phát âm khá giống nhau, nên từ chỗ “bất bạo động”, mẹ của Thầy lại hiểu sai theo hướng là giáo lý đạo Phật không có cơ sở.
