Lamrim 2025
TUẦN 30 - NGÀY 29/11/2025
CHỦ ĐỀ: NGHĨ VỀ NHỮNG ĐAU KHỔ CỦA CÁC CÕI THẤP
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Nghĩ về những đau khổ của các cõi thấp (xem trang 534, quyển 1) là phần chán nhất trong sách Giải Thoát Trong Lòng Tay vì phần này lúc nào cũng kể khổ. Lúc Thầy còn nhỏ, ở trong tu viện, khi nói chuyện với các thầy lớn, các thầy luôn nói rằng thế gian này ngập tràn khổ đau, rằng luân hồi là đau khổ.
Chắc chúng ta hay nghe người ta nói “Đời là bể khổ”. Trong tu viện cũng hay nói như vậy. Mỗi năm hễ đến dịp nghỉ lễ, các chú tiểu trong tu viện được về thăm gia đình. Lúc đó Thầy cũng được về nhà với mẹ. Mẹ của Thầy nấu ăn rất ngon và chăm sóc chu đáo. Đặc biệt, khi về nhà, Thầy còn được gặp gỡ các anh em và cùng chơi đùa rất vui trong thời gian nghỉ lễ. Lúc đó, Thầy mới nhận ra rằng thực ra đời không phải là bể khổ, chỉ có trong tu viện mới khổ thôi (Rinpoche cười).
Nhiều khi các truyền thống dạy về khổ một cách rất khác biệt. Đức Phật không tiếp cận khổ theo cách như vậy. Đức Phật chỉ ra những khổ đau trong cuộc đời với mục đích để chúng ta hiểu được khổ, từ đó có cách hành xử tốt hơn. Vấn đề lớn nhất của chúng ta là không hiểu được khổ, không hiểu được nguyên nhân gốc rễ của khổ. Vì không hiểu được khổ, không nhận diện được khổ đau trong cuộc sống nên chúng ta cứ mắc phải sai lầm. Nói về khổ là nói về việc hiểu được khổ. Do đó, điều quan trọng là ta cần hiểu rõ vấn đề khó khăn của bản thân và hiểu rõ vấn đề khó khăn của người khác.
Thầy kể câu chuyện: Khi Thầy có chuyến hoằng pháp ở Hàn Quốc, trong các buổi giảng, có một cậu bé nói với Thầy rằng “Khi lớn lên, con muốn trở thành người truyền bá giáo pháp của Đức Phật để lan tỏa lời dạy của Đức Phật đến với tất cả mọi người”. Thầy nói với cậu bé đó rằng “Để làm được chuyện đó, đầu tiên là phải chịu khổ trước đã”.
Điều kiện tiên quyết để giúp người khác hết khổ là bản thân mình phải hiểu khổ, phải trải nghiệm được cái khổ thì mới giúp người khác vượt qua nỗi khổ đó. Cho nên, từ phần này sẽ giới thiệu những đau khổ trong cõi luân hồi. Đầu tiên là nói đến những đau khổ ở cõi thấp.
Thầy hỏi nhà chúng ta có thú nuôi không? Nếu chúng ta yêu thương thú nuôi trong nhà, muốn chúng hết khổ thì phải hiểu chúng đang bị khổ cái gì. Nỗi khổ chính yếu của các chúng sanh ở cõi súc sinh là ngu si. Việc nuôi một con thú, cho nó ăn thì rất dễ, ai cũng có thể làm được. Nhưng là người biết Phật pháp và thực hành Phật pháp, khi nuôi thú, ta phải nghĩ đến chuyện làm lợi lạc cho con thú ở cả đời sau. Sau khi chết đi ở đời này, con thú đó sẽ có được tái sinh tốt đẹp hơn ở đời sau. Đó là điều chúng ta nên nghĩ đến để làm lợi lạc cho thú nuôi của mình.
Có một dịp Thầy đang ở Hà Nội. Vào một buổi sáng, khi đang đi dạo quanh Hồ Tây, Thầy thấy một ông cụ đang câu cá và vừa kéo lên một con cá khá to. Khi đó Thầy nói với người phiên dịch đi cùng Thầy là “Hãy đến hỏi xem ông cụ có bán con cá không. Thầy muốn mua lại con cá đó để phóng sanh”. Người phiên dịch đã đi hỏi ông cụ nhưng ông ấy không chịu bán con cá cho Thầy. Lúc đó, trong tâm của Thầy nghĩ đến con cá, cầu nguyện cho nó và xin lỗi con cá rằng Thầy rất muốn cứu con cá nhưng hoàn cảnh không cho phép. Đó chỉ là suy nghĩ trong tâm của Thầy, chắc chắn con cá sẽ không hiểu được ý Thầy. Thậm chí, dù Thầy có nói ra tiếng thì con cá cũng không hiểu được. Thầy biết rất rõ chuyện đó. Tuy nhiên, nếu con cá chết ở đời này và sinh vào trong cõi trung ấm, chắc chắn lúc đó nó sẽ hiểu được tâm ý của Thầy và ít nhất nó nhận ra rằng vị tu sĩ này đã từng muốn cứu mình khi mình gặp hoạn nạn. Cho nên, nếu chúng ta quan tâm đến các con thú, khi thấy chúng gặp hoạn nạn và có phát tâm cứu giúp mà không làm gì được thì ít nhất hãy niệm Phật hoặc đọc câu chú. Cách duy nhất ta có thể làm là cầu nguyện sự gia trì của Đức Phật cho chúng.
Có những lúc Thầy đến thảo cầm viên hay sở thú, Thầy đều tụng kinh, đọc chú và cầu nguyện sự gia trì cho những con thú ở đó. Đó cũng là những điều Thầy khuyên chúng ta nên làm. Ở đây đang nói đến nỗi khổ của các con thú, ta cần phải hiểu được nỗi khổ của chúng. Nỗi khổ chính của các con thú là vô minh, tức si mê. Chúng không biết đâu là thiện nghiệp, đâu là ác nghiệp nên cứ u mê làm những việc khiến chúng bị sinh vào các cõi thấp. Do đó, chúng ta hãy tụng kinh, đọc chú, cầu nguyện cho các con thú đó, để chúng có được tái sinh tốt đẹp ở đời sau.
Thầy kể câu chuyện: có một vị sư già và một vị sư trẻ cùng đi với nhau cạnh một bờ sông. Khi đó, vị sư trẻ thấy con cá đang bơi ở dưới sông và nói với vị sư già rằng “Thầy hãy nhìn kìa, con cá đang bơi ở dưới sông, trông nó rất vui vẻ”. Vị sư già nói lại với vị sư trẻ rằng “Thầy có phải là con cá đâu, làm sao biết con cá đang vui?” Khi nghe như vậy, vị sư trẻ mới trả lời “Thầy không phải là tôi, làm sao thầy biết là tôi không biết?”
Cho nên, khi nghĩ về nỗi khổ của các con thú, dù ở bất kỳ trình độ nào, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, một khi đã phát tâm yêu thương, mong muốn giúp con các con thú đó, chúng ta nghĩ được điều tốt đẹp nào muốn làm cho chúng thì cứ làm khả năng của mình.
Nói về vấn đề từ bi với con thú, rất nhiều người hỏi Thầy rằng “Nếu từ bi với con thú thì ta có nên hay không nên ăn thịt? Ăn thịt có phải là sát sanh, là làm hại các con thú hay không?” Khoảng 2 tháng trước một nhóm học trò ở Ấn Độ đã hỏi Thầy câu hỏi đó trong một buổi giảng đại chúng. Thầy cũng trả lời y hệt như 10 năm trước: nếu chúng ta ăn thịt thì cũng tốt; nếu chúng ta ăn chay thì rất là tốt. Nó chỉ là vấn đề khác nhau giữa “tốt” và “rất tốt” mà thôi. Từ bi với con thú và ăn thịt là 2 chuyện hoàn toàn khác nhau. Điều này không có nghĩa là Thầy đang khuyến khích chúng ta ăn thịt.
Đó là lý do chúng ta cần phải hiểu được thực tế như thế nào. Trong các bài giảng của Đức Phật, Ngài nói rất rõ rằng các đệ tử không được uống rượu, nhưng đối với việc ăn thịt, đó là tự chọn của mỗi người. Có nhiều quốc gia trên thế giới này, ở vị trí lãnh thổ của họ, nếu không ăn thịt thì không có gì để ăn cả. Nhưng họ vẫn thực hành từ bi. Điều đó không có gì mâu thuẫn.
Nhiều lần Thầy về Việt Nam, Thầy có biết là người Việt Nam hay ăn phở bò vào buổi sáng (Rinpoche cười). Nói về chuyện từ bi với các loài thú và chuyện ăn chay, ăn mặn, đôi lúc chúng ta vẫn còn hoang mang chưa rõ. Bây giờ Thầy nói như thế để chúng ta phân biệt rõ ràng.
Thầy đặt một câu hỏi và câu hỏi này, chúng ta hãy hỏi chính mình, không cần nói câu trả lời cho bất kỳ ai nghe: “Nếu ta là bố mẹ và có con cái trong nhà thì bây giờ ta có 2 lựa chọn: hoặc bỏ rượu hoặc bỏ thịt. Vậy ta chọn cái gì?” Khi trả lời được câu hỏi này, ta sẽ hiểu được lý do tại sao Đức Phật bắt bỏ rượu mà không bắt bỏ thịt.
Câu hỏi 1: Thưa Rinpoche, xin Thầy hướng dẫn câu chú để cầu nguyện gia trì cho các con thú.
Rinpoche trả lời: Hãy tụng câu chú OM MANI PADME HUM để cầu nguyện gia trì cho các con thú. Khi ta đọc câu chú hoặc niệm Phật cho các con thú nghe thì hãy nói chuyện với chúng và khuyên chúng quy y Phật, quy y Pháp, quy y Tăng. Ta chỉ cần nói chuyện và cầu nguyện cho chúng thôi, không cần quan tâm con thú đó có hiểu hay không. Đây là điều rất quan trọng. Về phía mình, chúng ta chỉ cần dành thời gian đọc chú, tụng kinh và nói chuyện với các con thú, cho dù chúng không hiểu, ta cũng không cần lo lắng.
Thầy nói rằng có một dịp ở Nepal khi Thầy đang cầu nguyện ở ngoài trời, có một con chim bay lòng vòng gần chỗ Thầy. Thầy nghĩ con chim có lẽ có duyên lớn với Thầy nên Thầy để nó nghe tụng kinh. Khi Thầy đang đọc kinh thì nhìn lại thấy hóa ra không phải con chim tới gần Thầy để nghe kinh. Vì vào buổi tối, Thầy có bật đèn ngoài hành lang, có mấy con côn trùng bám vào bóng đèn, nên con chim bay tới để ăn các con côn trùng trên bóng đèn, chứ không phải để nghe kinh.
Lúc đó Thầy thấy con chim bay tới ăn côn trùng, nếu không ăn côn trùng thì con chim sẽ đói chết; còn nếu Thầy để cho con chim ăn con côn trùng thì con côn trùng sẽ chết. Vậy bây giờ ta phải làm thế nào? Lúc đó Thầy chọn cứu con côn trùng, vì nếu không đuổi con chim đi thì con côn trùng chắc chắn sẽ chết ngay lập tức. Con chim lúc đó không ăn được con côn trùng thì có thể nó sẽ đói chết nhưng cũng có thể là nó sẽ tìm được thức ăn khác nên xác suất sẽ là 50:50.
Câu hỏi 2: Bố mẹ con có mở một nhà hàng liên quan đến sát sanh, vậy con phải làm gì trong tình huống này?
Rinpoche trả lời: Câu hỏi này làm Thầy nhớ đến một dịp nọ ở Việt Nam, có một người phụ nữ đến xin Thầy cầu nguyện cho cơ sở bán rượu của cô ấy làm ăn phát đạt. Lúc đó Thầy nói rằng: “Chắc chắn tôi sẽ cầu nguyện những ai uống rượu của cô sẽ ít bị say hơn”.
Trong trường hợp này, điều ta có thể làm là đọc kinh, tụng chú để cầu nguyện cho các con thú chết trong nhà hàng sẽ được tái sinh lên cõi lành hoặc cõi tịnh độ của Ngài Quan Âm. Bên cạnh đó, hãy cầu nguyện cho những thực khách nào đi vào nhà hàng của bố mẹ mình để dùng bữa. Cụ thể, hãy cầu nguyện khi ăn thịt con thú đó, ít nhất những thực khách này sẽ vượt qua khổ đau của bản thân và họ có duyên lành lớn hơn là được tiếp cận và học Phật pháp. Đó là 2 điều ta có thể làm trong hoàn cảnh này. Lúc nào cũng hãy nhớ 2 điều này và thường xuyên cầu nguyện như vậy.
Nếu gia đình nào có bán rượu, có nhờ chúng ta cầu nguyện thì có thể cầu nguyện như cách của Thầy, nghĩa là cầu nguyện lỡ ai uống rượu cũng sẽ ít say hơn. Cầu nguyện như vậy thực ra cũng có cái hay là không say thì họ sẽ uống nhiều, mà uống nhiều thì bán được nhiều rượu hơn (Rinpoche cười).
Câu hỏi 3: Thưa Rinpoche, một người cả đời không đi chùa. Khi người này mất thì việc các vị thầy tụng kinh có giúp ích cho người mất hay không?
Rinpoche trả lời: Việc tụng kinh có giúp ích cho người mất. Chuyện một người cả đời không đi chùa không có liên quan gì cả. Ở đây ta phải hiểu đi chùa có lợi ích gì. Nếu chỉ có đi chùa thôi thì ở trong chùa, ta chỉ sẽ thấy gỗ và đá. Vì có chùa có tượng gỗ, có chùa thì có tượng đá. Tượng gỗ hay tượng đá chỉ là gỗ và đá thôi, không phải là Phật. Vào chùa, không có chắc gì ta được gặp Phật thật. Ta có nghĩ Phật thật ngồi ở trong chùa không? Không hẳn như vậy. Trong tác phẩm Nhập Bồ Tát Hạnh của Ngài Tịch Thiên có đoạn: nếu bất kỳ ai có tín tâm với Phật thì Phật sẽ thị hiện ngay lập tức trước mặt của người đó, không cần phải đi đâu xa.
Điều quan trọng là khi một người đang hấp hối, ta không chỉ là đọc kinh, tụng chú cầu nguyện cho người đó mà ít nhất hãy khuyên họ nghĩ đến Phật, cầu nguyện với Đức Phật, nghĩ đến việc đi đến cõi tịnh độ của Đức Phật. Cần phải phát triển một động lực như vậy.
Trong phòng Thầy ở tu viện tại Nepal, không hề có bất kỳ tượng Phật nào, nhưng ở một bên vách tường, Thầy có viết tên những người đã qua đời để cầu nguyện cho họ. Và ở trên bàn thờ, Thầy chỉ để một bức ảnh của sư phụ Thầy. Trên bức ảnh đó có dấu vân tay của sư phụ. Đó là kỷ vật của sư phụ, là thứ quý giá nhất mà Thầy có. Trên bàn của Thầy có một quyển kinh Phật, còn trên tay của Thầy có chiếc điện thoại (Rinpoche cười).
Thầy lưu ý một điều quan trọng như thế này: chuyện người ta có đi chùa hay không đi chùa thì không quan trọng. Điều quan trọng là trong tâm mình có Phật pháp hay không, có hiểu biết lời Phật dạy và có áp dụng thực hành được hay không. Để có được Phật pháp trong tâm, ta cần điều gì quan trọng? Đó là Zoom (Rinpoche cười).
Phần này giới thiệu những đau khổ ở các cõi thấp. Cứ kể khổ thì khá là chán nên chúng ta không cần đi chi tiết quá nhiều về khổ. Trong cuộc sống, ta thấy có một số người tự khiến cho bản thân mình đau khổ như ở cõi địa ngục. Chính cách sống, cách tư duy tiêu cực khiến cuộc sống của họ đau khổ như ở địa ngục.
Theo quan điểm của đạo Phật về địa ngục thì địa ngục ở đâu? Thầy kể câu chuyện: có một người bị sinh xuống cõi địa ngục. Khi người này sinh xuống địa ngục, Diêm Vương nói với anh ta rằng “Anh có thiện nghiệp và ác nghiệp ngang nhau, bây giờ anh muốn đi lên cõi trời hay xuống địa ngục là tùy anh chọn”. Người này trả lời rất thông minh rằng “Xin Diêm Vương cho con lên trời và địa ngục xem trước rồi con chọn sau được không?” Diêm Vương đồng ý với đề nghị của anh ta. Khi được đưa lên trời, người này thấy các nàng tiên trên trời cứ bay qua bay lại, nhưng uống rượu thì uống các bình rượu cũ kỹ rất xưa, chơi nhạc xưa cũng không hay, chơi các nhạc cụ âm nhạc thời xưa cũng rất chán… Sau đó anh ta xuống địa ngục và thấy ở dưới này người ta uống toàn rượu Tây, chơi đủ các loại nhạc cụ hiện đại như ghi-ta điện… Thế là anh ta chọn đi xuống địa ngục vì ở đó vui hơn. Khi anh này đã chọn xong, Diêm Vương nói rằng “Một khi đã chọn thì không được đổi ý. Anh có chắc chưa?” Người này nói với Diêm Vương rằng anh ta đã chắc chắn rồi.
Trong ngày đầu tiên đi xuống địa ngục, anh ta nhập bọn với những người ở dưới đó, uống rượu xịn, chơi đàn, múa hát rất vui trong ngày hôm đó. Qua sáng ngày hôm sau mấy con quỷ canh phòng dưới địa ngục bắt đầu không cho uống rượu, không cho chơi nhạc, mà còn đánh đập, bắt đi làm việc. Lúc này anh ta rất sốc và hỏi các con quỷ canh phòng rằng “Tại sao ngày hôm qua còn cho uống rượu, còn nhảy múa rất vui mà sao hôm nay lại đánh đập, bắt đi làm việc?” Lúc đó mấy con quỷ lính canh mới trả lời rằng “Hôm qua có đãi rượu, có chơi nhạc, có nhảy múa… là vì hôm qua là sinh nhật của Diêm Vương nên được nghỉ một ngày”.
Cho nên, tất cả những cảnh hiện ra trong địa ngục như có cõi địa ngục rất đau khổ, rồi có những con quỷ hành hạ, tra tấn mình, khiến ta phải chịu nhiều đau khổ. Trong kinh, có người hỏi Đức Phật rằng “Địa ngục từ đâu mà có?” Đức Phật giải thích là do khi sống trên đời, ta đã làm nhiều việc ác nên phải gánh hậu quả đau khổ từ các nghiệp ác đó, khiến cho ta thấy ở bên ngoài có những cảnh đó. Trong tác phẩm Nhập Bồ Tát Hạnh của Ngài Tịch Thiên ghi rằng, tất cả những con quỷ dữ, tất cả các dụng cụ tra tấn trong địa ngục… tất cả đều từ tâm mà ra. Đó là điểm quan trọng ta cần phải hiểu.
Chúng ta đã biết ở cõi địa ngục có những đau khổ cùng cực như thế nào. Cho nên, khi nghĩ đến các chúng sinh dưới địa ngục, hãy cầu nguyện cho các chúng sinh đó hết khổ. Lúc đó, ta có thể niệm Phật và nghĩ đến các chúng sinh đó, cầu nguyện Đức Phật gia trì cho họ mau hết khổ. Đó là cách ta có thể phát tâm từ bi nhiều hơn, đặc biệt là cho các chúng sinh ở cõi địa ngục.
Tuần này, chúng ta hãy thực hành tâm từ bi. Khi gặp bất cứ con thú nào hay bất cứ chúng sinh nào, hãy nghĩ đến Đức Phật, niệm Phật, đọc câu chú và cầu nguyện cho chúng sinh đó hết khổ.
Nếu có con muỗi bay đến đốt mình thì ta phải làm gì? Thầy nói rằng chúng ta nên cho con muỗi ít nhất một cơ hội bằng cách phẩy tay đuổi nó đi. Nếu con muỗi vẫn cứ bay tới đốt mình một lần nữa thì lúc này, ta quyết định như thế nào cũng được. Nhưng dù có làm gì, chúng ta đừng quên cầu nguyện cho nó. Nếu có quyết định đập nó thì hãy nghĩ rằng con muỗi đi thẳng lên cõi tịnh độ của Đức Phật và cầu nguyện cho nó. Thầy cũng hiểu đôi khi có con muỗi vo ve quanh mình thì sẽ phiền như thế nào (Rinpoche cười).
Bây giờ Thầy sẽ truyền khẩu câu chú OM MANI PADME HUM.
(Rinpoche truyền khẩu câu chú)
Trong 5 phút chúng ta hãy cùng đọc câu chú OM MANI PADME HUM với nhau và cầu nguyện tất cả mọi chúng sinh trên thế giới đều nhanh chóng thoát khỏi đau khổ. Khi cầu nguyện, chúng ta không cần quan tâm liệu thực sự chúng sinh đó có hết khổ hay không. Điều quan trọng là việc cầu nguyện có ảnh hưởng trực tiếp đến tâm thức của mình, giúp ta tăng trưởng được tâm từ bi và có thêm năng lực để tiếp tục yêu thương chúng sinh.
