Lamrim 2025
TUẦN 28 – NGÀY 15/11/2025
CHỦ ĐỀ: NGÀY THỨ 10 - PHẠM VI NHỎ
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Hôm nay Thầy sẽ hướng dẫn Ngày thứ 10 - Phạm vi nhỏ. Ở phần này, chúng ta sẽ học về vô thường và cái chết (xem trang 491, quyển 1, Giải Thoát Trong Lòng Tay).
Vô thường là một nội dung rất quan trọng trong đạo Phật. Lý do chính chúng ta nói về vô thường là vì vô thường là một thực tế, là quy luật của vũ trụ. Tuy nhiên, đôi lúc chúng ta không hiểu nên không thấy được sự vô thường đó.
Khi nói về vô thường, có 2 điều chúng ta cần biết. Đầu tiên, ta phải nhận thức được rằng tất cả mọi thứ xung quanh ta đều thay đổi. Thậm chí với những thứ mà ta nghĩ rằng sẽ thường hằng, sẽ tồn tại mãi mãi nhưng bản chất thực sự của nó là vô thường, nó sẽ thay đổi, chỉ là ta không thấy sự thay đổi đó mà thôi.
Thứ hai, điều gì đến rồi sẽ đi. Khi ta vào siêu thị mua món hàng, trên bao bì của món hàng có ghi ngày hết hạn sử dụng. Món đồ nào cũng có ngày hết hạn. Cuộc sống con người cũng giống như vậy. Chúng ta cũng sẽ đến ngày hết hạn nhưng ngày hết hạn đó sẽ không được viết lên mặt của mình. Đó là điểm khác biệt duy nhất.
Khi mất đi điều gì, chúng ta sẽ rất buồn. Bởi vì ta nghĩ rằng điều đó hoặc người đó sẽ ở với mình mãi mãi, nhưng đó chỉ là chúng ta nghĩ mà thôi. Nếu ta hiểu được rằng mọi thứ trong cuộc đời này là vô thường, có rồi sẽ mất đi thì ta sẽ ít đau buồn hơn khi trải qua sự mất mát.
Do đó, khi ta có được thời gian ở bên cạnh người thân, bạn bè…, có những giây phút vui vẻ với họ thì hãy trân trọng khoảng thời gian đó. Vì biết rằng họ sẽ không ở với mình mãi mãi, ta càng phải trân trọng và yêu quý từng khoảnh khắc ở bên cạnh họ.
Thầy kể câu chuyện: Một gia đình nọ mang một đứa trẻ đến gặp một vị thầy và nói với thầy: “Xin thầy hãy thu nhận đứa nhỏ này, cho nó ở với thầy một tháng để thầy dạy dỗ nó”. Vị thầy đồng ý. Thầy ấy giữ đứa nhỏ trong một tháng và trong thời gian đó thầy bảo đứa nhỏ mỗi ngày quét dọn nhà cửa. Một buổi nọ, trong lúc đang quét dọn phòng của vị thầy, đứa nhỏ vô tình làm vỡ một pho tượng Phật mà vị thầy này rất yêu quý. Khi làm vỡ pho tượng, đứa nhỏ rất sợ hãi, nó gom các mảnh vỡ lại để trong lòng bàn tay và giấu sau lưng. Khi thầy về đến nhà, đứa trẻ tiến tới chỗ vị thầy, hỏi thầy một câu: “Thầy ơi, tại sao người ta sinh ra rồi lại phải chết đi?”. Thầy trả lời rằng: “Tại vì tới lúc phải ra đi. Ai rồi cũng phải chết”. Lúc này, đứa nhỏ mới đưa ra các mảnh vỡ của pho tượng và nói với thầy rằng: “Thầy ơi, thời của pho tượng Phật này cũng đã tới rồi”.
Vị thầy nói với đứa nhỏ rằng: “Hôm nay con dạy cho thầy điều gì thì bài học này con cũng phải ghi nhớ suốt đời và lúc nào cũng phải áp dụng bài học đó vào thực tế cuộc sống của mình”. Đứa nhỏ luôn nhớ lời của vị thầy. Khi lớn lên, lúc nào trong nhà có người thân hay bạn bè qua đời, đứa nhỏ cũng nhớ rằng thời điểm của người đó đã đến.
Phật đã dạy rằng mọi việc là vô thường và điều vô thường lớn nhất và gây cho ta sợ hãi nhiều nhất chính là cái chết. Tuy nhiên, ta phải chấp nhận cái chết vì đó là một thực tế. Khi chấp nhận rằng ai rồi cũng phải chết thì nỗi sợ chết sẽ giảm đi. Nếu ta không chấp nhận thực tế thì sẽ càng sợ chết nhiều hơn. Khi chấp nhận đến lúc nào đó mình sẽ chết thì nỗi sợ chết của mình sẽ giảm được 50%.
Sách Giải Thoát Trong Lòng Tay hướng dẫn thiền về vô thường và cái chết (xem trang 505, quyển 1).
Có 3 điều căn bản khi thiền về cái chết:
1/ Nghĩ cái chết không thể tránh
2/ Nghĩ đến sự sống đầy bất trắc
3/ Nghĩ khi chết, chỉ Phật pháp mới giúp được mình
Nghĩ cái chết là chắc chắn nghĩa là cái chết của mình và của người thân trong gia đình là không thể tránh khỏi. Khi nghĩ như thế, ta hãy hoan hỷ và trân trọng khoảng thời gian quý báu ở bên cạnh người thân của mình. Hơn nữa, khi đã chấp nhận cái chết, bản thân ta sẽ giảm được nỗi sợ chết. Khi không thể chấp nhận cái chết, ta sẽ càng sợ hãi thêm mà thôi.
Ai cũng có những nỗi sợ. Thầy hay nói rằng: Phụ nữ sợ gián, gián thì sợ chuột, chuột thì sợ mèo, mèo thì sợ chó, chó thì sợ đàn ông, đàn ông thì sợ vợ, cô vợ thì lại sợ gián (Rinpoche cười).
Ta sợ ai đó thì người đó cũng có nỗi sợ riêng. Nỗi sợ lúc nào cũng hiện hữu ở trong tâm. Con người luôn có rất nhiều nỗi sợ. Trong đó, nỗi sợ lớn nhất là sợ chết. Ta sợ cái chết của bản thân mình, sợ mất đi người thân, sợ mất việc v.v… Để vượt qua nỗi sợ đó, ta phải chấp nhận thực tế là bản thân rồi sẽ chết một ngày nào đó, người thân của mình cũng sẽ mất đi. Ai cũng phải chết, điều đó không thể nào tránh khỏi. Khi ta chấp nhận cái chết, không có nghĩa là ta sẽ chết sớm hơn mà việc chấp nhận cái chết sẽ giúp ta bớt sợ hãi hơn.
Đức Phật dạy rằng cái chết là chắc chắn. Khi thực hành thiền về cái chết, có 2 điều lợi ích là giảm được nỗi sợ và mang đến niềm vui trong khoảng thời gian mình còn sống. Bây giờ, ta không nghĩ rằng bản thân mình và người thân trong gia đình rồi sẽ chết thì ta sẽ không biết trân trọng khoảng thời gian còn đang sống trên cuộc đời này. Hơn nữa, khi biết người thân sẽ không ở bên cạnh mình mãi mãi, ta sẽ trân trọng, yêu thương và quan tâm đến họ nhiều hơn. Cho nên, ta cần phải thực hành thiền về vô thường và cái chết để thay đổi quan điểm của mình về cái chết.
Sau khi Đức Phật giác ngộ, có một dịp vua cha mời Ngài trở về cung điện. Khi Đức Phật trở về thì gặp lại người vợ ngày trước là Da-du-đà-la. Da-du-đà-la hỏi Đức Phật: “Tại sao Ngài không tin tôi? Trước lúc Ngài rời bỏ cung điện thì ít nhất hãy nói một lời, tại sao lại bỏ đi thầm lặng như vậy?”. Lúc đó Đức Phật trả lời rằng: “Lúc bỏ đi, ta còn vô minh. Bây giờ ta đã giác ngộ. Cho nên ta trở về để bày tỏ lòng biết ơn rằng ta đã giác ngộ đến tất cả mọi người”.
Khi ta không chấp nhận được thực tế, lúc đó ta còn rất nhiều vô minh. Cái chết là chắc chắn nhưng đôi lúc ta lại không muốn tin vào điều đó. Vì vô minh, nên ta không thấy được sự thật và đã phạm rất nhiều lỗi lầm như nghĩ mình còn nhiều thời gian nên cứ trì hoãn mọi việc để ngày mai hãy làm. Có câu nói rằng: Người ta sống theo kiểu nghĩ rằng họ sẽ chẳng bao giờ chết nhưng đến khi chết, họ lại nghĩ rằng chưa bao giờ được sống thực sự.
Đa số những người hấp hối sẽ hối hận chuyện gì? Thứ nhất, người ta hối hận đã không dành thời gian cho gia đình nhiều hơn. Thứ hai, người ta hối hận đã không can đảm làm những điều họ mong muốn. Cho tới bây giờ, những người hấp hối khi nói điều trăn trối cuối cùng thì chưa có ai nói rằng họ hối hận vì đã chưa nỗ lực để kiếm nhiều tiền hơn. Cho nên, nếu ta đang có nhiều thành công trong cuộc sống, hãy vui vẻ và hưởng thụ những thành công của mình. Tuy nhiên, nếu có thất bại, ta hãy nghĩ rằng mọi việc là vô thường, không có gì tồn tại mãi mãi, hãy chấp nhận thực tế như vậy.
Thầy kể câu chuyện: Một người đàn ông giàu có đến gặp Đức Phật. Người này nói với Đức Phật: “Con kiếm được rất nhiều tiền nhưng lúc nào con cũng không cảm thấy hạnh phúc. Vậy con phải làm gì?”. Đức Phật nói rằng: “Vì ông còn bám chấp vào sự giàu có của mình nên ông không thấy hạnh phúc”. Người này hỏi Phật: “Vậy theo Phật, con có nên ngưng kiếm tiền hay không?”. Phật bảo: “Ông vẫn có thể tiếp tục kiếm tiền. Nhưng ông hãy chia phần lợi nhuận kiếm được làm 4 phần. Một phần dành để giúp đỡ, làm lợi lạc cho người khác. Một phần dành tái đầu tư để kiếm thêm nhiều tiền nữa. Một phần dự trữ cho bản thân phòng khi nguy khốn. Đó là cách quản lý tiền bạc đúng đắn. Bây giờ tôi sẽ nói cho ông trên đời này có một thứ còn quý giá hơn cả tiền bạc. Đó là thời gian. Vì ta có thể dùng tiền để kiếm thêm tiền, nhưng ta không thể dùng thời gian để kiếm thêm thời gian”.
Bởi vì thời gian rất quý giá, một khi thời gian mất đi sẽ không thể tìm lại được, nên ta cần phải biết trân trọng thời gian. Đó là lý do Phật dạy ta phải thiền quán đến điểm thứ hai là nghĩ đến sự sống đầy bất trắc. Ta không biết khi nào mình sẽ chết, khoảng thời gian còn sống trên đời rất bất định, nên ta phải biết cách quản lý thời gian cho hợp lý, như dành thời gian ở bên gia đình, trân quý từng khoảnh khắc ở bên họ cũng như tận dụng thời gian để thực hành Phật pháp nhằm làm cho bản bản thân trở nên tốt hơn...
Đôi khi chúng ta lãng phí thời gian vào những việc không cần thiết, nên việc quản lý thời gian là rất quan trọng. Không ai biết khi nào mình sẽ chết, không ai biết mình và người thân của mình còn sống bao lâu trên đời này nên ta phải biết quản lý thời gian một cách đúng đắn. Chúng ta cần phải ghi nhớ điều này.
Khi ta còn nhiều thời gian để sống thì ta lại không hiểu được ý nghĩa của cuộc đời này. Đến lúc ta hiểu được, trải nghiệm được ý nghĩa của cuộc đời này thì khi đó ta lại không còn nhiều thời gian để sống. Bởi vì không biết khi nào mình sẽ chết nên ta cần phải thay đổi cách tư duy, suy nghĩ về cuộc đời này.
Thầy hướng dẫn chúng ta thiền về vô thường và cái chết như sau: Mỗi buổi tối, ta thiền cái chết là chắc chắn, ai rồi cũng sẽ chết, bản thân ta và người thân trong gia đình cũng sẽ chết. Khi thiền như thế, ta hãy trân trọng thời gian hiện tại của mình, nghĩ rằng tuy ai cũng sẽ chết, nhưng ta và người thân vẫn còn đang sống nên ta sẽ cố gắng dành thời gian quan tâm, chăm sóc và làm điều lợi lạc cho họ. Đến sáng hôm sau, khi thức dậy, hãy biết ơn rằng ta thật may mắn vì tối qua mình không chết và hoan hỷ vì mình vẫn còn sống. Sau khi thiền cái chết là chắc chắn, ta thiền sang điểm thứ hai là sự sống đầy bất trắc. Ta còn bao nhiêu thời gian thì hãy trân trọng nó và phải biết quản lý, sử dụng thời gian một cách hiệu quả và có ý nghĩa nhất.
Thầy đặt một câu hỏi: “Giả sử ta biết ngày hôm nay mình sẽ chết, lúc đó ta sẽ làm gì?”. Nếu ta biết rằng hôm nay mình sẽ chết, ngay lập tức phải nghĩ rằng sau khi chết, ta sẽ về cõi tịnh độ của Ngài Quan Âm. Suy nghĩ này rất quan trọng. Khi có được kế hoạch dự phòng rằng sau khi chết, ta sẽ về cõi tịnh độ của Ngài Quan Âm thì ta sẽ đỡ sợ chết hơn. Còn khi không có kế hoạch dự phòng, tới lúc chết ta sẽ hoang mang, lo sợ.
Chúng ta có cần số điện thoại của Ngài Quan Âm không? (Rinpoche cười). Thật ra chúng ta không cần số điện thoại của Ngài Quan Âm, mà chỉ cần nghĩ đến Ngài và cầu nguyện với Ngài thì lúc đó ta sẽ đi tới được cõi tịnh độ của Ngài.
Có nhiều người nghĩ rằng để có thể sinh lên cõi tịnh độ của Ngài Quan Âm hay Phật A Di Đà thì phải tụng niệm rất nhiều lần câu chú Ngài Quan Âm hoặc danh hiệu của Phật A Di Đà. Ta không phải lo lắng về chuyện đó. Ta chỉ cần có niềm tin vào Ngài. Phật A Di Đà không phải là kế toán nên ta có tụng niệm danh hiệu của Ngài 100 lần hay 1.000 lần, Ngài cũng không quan tâm đến con số. Nếu Phật A Di Đà thực sự từ bi, quan tâm đến chúng sinh thì Ngài sẽ quan tâm đến chuyện mình có hạnh phúc, an lạc hay không. Giống như người mẹ yêu thương con, người mẹ chỉ quan tâm đến việc con có yên vui, hạnh phúc hay không, chứ không quan tâm đến chuyện liệu con có nhớ mình hay không?
Nếu ta có cầu nguyện với Đức Phật thì điều quan trọng là ta phải thực sự tín tâm với Ngài. Nếu ta có thời gian đọc chú thì đọc một lần, 2 lần cũng tốt, không nhất thiết đọc thật nhiều mới có hiệu quả. Con số không hề quan trọng. Đôi lúc người ta đặt ra mục tiêu là phải đọc câu chú hay niệm danh hiệu Đức Phật 100.000 lần, chẳng hạn, thì mới đủ tiêu chuẩn. Thực ra chuyện đó không có ý nghĩa và lãng phí thời gian.
Nhà bác học Albert Einstein nói rằng nếu ta cứ làm một việc lặp đi lặp lại mà kỳ vọng điều đó sẽ mang lại một kết quả mới mẻ thì đó là chuyện ngu ngốc. Cho nên, hãy tín tâm cầu nguyện với Ngài Quan Âm và phát thệ nguyện mong muốn sau khi chết, ta sẽ được sinh lên cõi tịnh độ của Ngài. Tới lúc ta chết, nếu Ngài Quan Âm thực sự quan tâm, từ bi đối với mình thì chắc chắn Ngài sẽ đưa ta lên cõi tịnh độ của Ngài. Còn nếu Ngài không từ bi, không quan tâm đến mình, cho dù ta có tụng niệm danh hiệu của Ngài hàng trăm, hàng triệu lần thì tới lúc chết, ta cũng không lên được cõi tịnh độ của Ngài.
Thầy hay nói với học trò rằng chắc chắn sẽ sớm có trụ sở Dipkar trên cõi tịnh độ của Ngài Quan Âm. Đây là câu nói nửa đùa nửa thật.
Trong ô tin nhắn của lớp học, có học viên gửi ảnh về thí nghiệm với nước cúng dường lên Đức Phật. Thí nghiệm cho thấy cây được tưới bằng nước cúng dường lên Đức Phật sinh trưởng tốt hơn so với cây còn lại. Hôm trước Thầy có nói chúng ta thử nghiệm với cây hoa. Bây giờ có học viên gửi hình ảnh thí nghiệm, chúng ta hãy xem bức ảnh thí nghiệm này.
Bây giờ Thầy hướng dẫn điểm thứ ba là khi chết, chỉ có Phật pháp mới giúp được mình. Điều này có nghĩa là trong lúc còn sống, việc học Phật pháp sẽ giúp ta diệt trừ phiền não trong tâm và có được an lạc. Bên cạnh đó, nhờ có tín tâm, học và hiểu biết về Phật pháp, ngay lúc ta chết, Phật pháp sẽ giúp ta có được đời tái sinh tốt hơn.
Ở đây có câu hỏi: Chết rồi thì có sự sống nữa không? Có gì chứng minh sau khi chết, còn có sự sống? Trong đạo Phật dạy rằng có kiếp trước kiếp sau, nghĩa là đời này ta chết đi rồi sẽ tái sinh trở lại ở kiếp sau. Khi chết đi, ta lại tái sinh ở một kiếp sau nữa, cứ như vậy xoay vòng. Để chứng minh có kiếp trước kiếp sau, các nhà khoa học trên thế giới đã có những nghiên cứu để tìm bằng chứng. Trong đó, có một công trình nghiên cứu là đi tìm các đứa trẻ trên thế giới mà nhớ đến kiếp trước của nó. Những đứa trẻ này kể các câu chuyện về tiền kiếp của mình như cha mẹ của chúng ở đời trước như thế nào và những sự kiện gì đã xảy ra ở vùng đó. Người ta truy vết theo những câu chuyện ấy để tìm ra bằng chứng xác thực. Cuối cùng, họ xác định có những câu chuyện đúng như lời kể của các đứa trẻ. Các nhà khoa học đã tìm được rất nhiều đứa trẻ có hiện tượng lạ như thế và đã viết thành một cuốn sách ghi nhận các dữ kiện mà họ thu thập được. Cuốn sách có tựa đề “Những đứa trẻ nhớ được tiền kiếp”.
Khi còn sống, Phật pháp giúp ta diệt trừ những phiền não trong tâm. Khi chết, Phật pháp lại giúp ta có được tái sinh tốt đẹp ở đời sau. Cho nên, khi thiền về vô thường và cái chết, ta cần phải thiền về 3 điểm chính: cái chết không thể tránh; không biết khi nào sẽ chết; khi chết, chỉ có Phật pháp mới giúp được mình. Ta hãy ghi nhớ 3 điểm chính yếu này như Thầy đã hướng dẫn và cứ thiền, nghĩ đi nghĩ lại về các điểm này. Đó là phần thiền ta cần phải thực hành trong tuần này.
Mục tiêu chính của việc thiền về cái chết là hướng dẫn chúng ta cách vượt qua nỗi sợ hãi về cái chết. Bởi vì khi có nỗi sợ quá lớn trong tâm thì sẽ hủy hoại an lạc nội tâm. Khi thiền như thế, cho dù ta không diệt được 100% nỗi sợ chết mà chỉ cần diệt được 50% nỗi sợ cũng đã là một thành công rất lớn.
Thầy kể câu chuyện: Có một người đàn ông nọ có nhà ở sát nghĩa địa. Buổi tối anh ta không ngủ được, vì sợ vào ban đêm có ma vào nhà quấy phá mình. Cho nên, anh ta tìm tới một vị thầy và xin thầy giúp đỡ. Vị thầy này cho anh ta một hộp nhỏ, nói rằng mang hộp này bên người thì ma quỷ sẽ không vào nhà được. Tuy nhiên, vị thầy dặn anh ta không được mở cái hộp ra, nếu mở ra sẽ không còn hiệu nghiệm. Anh ta đem hộp về nhà. Ở nhà có đứa con nhỏ, thấy bố đem cái hộp về nên rất tò mò, hôm nào cũng săm soi hộp của bố, muốn mở ra xem trong đó có gì. Anh này lúc nào cũng dặn đứa con không được mở ra. Sau một khoảng thời gian, anh ta đến gặp vị thầy đó và nói với vị thầy: “Tới bây giờ con vẫn không ngủ được”. Vị thầy hỏi anh ta: “Tôi đã cho anh cái hộp, anh chỉ cần mang bên người thì ma quỷ sẽ không phá anh được. Tại sao anh lại mất ngủ nữa?”. Lúc này, anh ta nói rằng: “Thưa thầy, con không phải mất ngủ vì sợ ma mà sợ đứa con trong nhà. Con sợ lúc con đang ngủ thì đứa con lại mở cái hộp ra”.
Cuộc đời chúng ta cũng giống như vậy. Ban đầu đi học thì sợ thi rớt, rồi sợ cha, lớn lên lập gia đình thì sợ vợ… Nỗi sợ cứ thay đổi liên tục. Tâm ta vẫn còn nhiều nỗi lo lắng, sợ hãi. Một khi còn lo lắng, sợ hãi thì ta không thể nào có được an lạc nội tâm. Đó là lý do lúc nào Thầy cũng dạy học trò rằng phải thực hành Phật pháp với tâm an lạc, vui vẻ, chứ không phải với tâm sợ hãi. Khi ta thực hành với tâm sợ hãi thì đó không phải là thực hành Phật pháp.
Thầy vẫn thường hay dạy học trò: Nếu buổi tối đang tụng kinh mà buồn ngủ thì cứ xếp kinh đi ngủ, không cần cố gắng làm gì. Thầy muốn học trò lúc nào thực hành Phật pháp cũng có được niềm vui, an lạc trong tâm, chứ không phải canh cánh nỗi lo sợ khi thực hành Phật pháp.
Tâm ta vẫn còn nỗi sợ chết rất lớn. Hãy dũng cảm đối mặt với nỗi sợ đó và chấp nhận cái chết của bản thân. Ta cứ thực hành như thế, đến một lúc nào đó nỗi sợ chết của mình sẽ giảm xuống. Lúc đó, khi nghĩ đến cái chết, ta sẽ không còn lo lắng, sợ hãi như trước và tâm trở nên an lạc hơn.
Thầy kể một câu chuyện vui: Có một nhà thơ rất nổi tiếng nhưng lại rất sợ vợ, ở nhà hay bị vợ đánh. Một chàng trai trẻ hỏi nhà thơ này rằng anh ta có nên cưới vợ không. Nhà thơ lúc này cũng lớn tuổi rồi. Ông ta nói với chàng thanh niên rằng: “Tôi nghĩ anh nên lấy vợ. Nếu anh gặp cô vợ tốt thì cuộc đời anh sẽ vui vẻ. Còn nếu anh ta gặp cô vợ tồi tệ thì sẽ giống tôi – trở thành một nhà thơ nổi tiếng” (Rinpoche cười).
Nếu ta còn nỗi sợ trong tâm, ta sẽ không được an lạc. Ta cần phải trực tiếp đối diện nỗi sợ đó, phải chấp nhận sự thật thì dần dần sẽ xóa tan được nỗi sợ. Bản thân Thầy sợ chim. Thầy khắc phục nỗi sợ này bằng cách ngồi thiền, nghĩ rằng có con chim đậu trên đùi mình và Thầy đang vỗ về con chim đó. Cách thiền này giúp Thầy vơi bớt nỗi sợ chim.
