Lamrim 2023
TUẦN 98 – NGÀY 13/08/2025
CHỦ ĐỀ: SÁU BA LA MẬT – THIỀN ĐỊNH (NGÀY 20)
(Geshe Lharampa Thabkhe Lodroe hướng dẫn)
Thầy và học viên cùng phát khởi động cơ thanh tịnh trước buổi học pháp. Bắt đầu tụng kệ Quy y Tam Bảo và Phát tâm bồ đề (3 lần). Chúng ta đang thực hành pháp Đại thừa, không những nghĩ đến lợi ích của bản thân mà còn nghĩ đến lợi lạc của tất cả mọi chúng sanh. Với động cơ đúng đắn và kết thúc hồi hướng thì việc học pháp trọn vẹn và thành tựu viên mãn.
Thầy giới thiệu tóm lược 4 học phần của sách Giải Thoát Trong Lòng Tay (xem từ trang 699-702, quyển 1 và từ trang 426-427, quyển 2).
Phần 1: Nền tảng, thực hành sơ khởi
Phần 2: Phạm vi nhỏ
Người thực hành phạm vi nhỏ mong muốn có hạnh phúc đời này và đời sau, nên nỗ lực làm thiện, bỏ ác để có thể tái sinh lên các cõi lành.
Phần 3: Phạm vi trung bình
Người thực hành phạm vi trung bình mong muốn thoát hết khổ trong các cõi luân hồi nên thực hành Tứ Thánh Đế, 12 chi phần nhân duyên để loại trừ tất cả các mầm mống dẫn đến đau khổ trong luân hồi, nhưng mong muốn thoát khổ và giải thoát chỉ là mong muốn cho bản thân mà thôi.
Phần 4: Phạm vi lớn
Người thực hành phạm vi lớn có mong muốn thoát khổ và giải thoát, nhưng mong muốn đó không chỉ cho bản thân mình. Vì thấy tất cả mọi người xung quanh cũng đau khổ giống mình, nên người thực hành phạm vi lớn mong muốn đạt được Phật quả để giúp tất cả mọi chúng sanh đều thoát khổ và giải thoát.
Chúng ta đã học gần xong thiền chỉ Samatha, nhưng muốn lập tức thành tựu được thiền chỉ thì rất khó. Tuy nhiên, nếu chúng ta cố gắng nghe, học và thực hành thiền chỉ thường xuyên thì tương lai có thể thành tựu được tịnh chỉ.
Gần đây, nhiều người trên thế giới thực hành thiền Tứ niệm xứ và cũng quan tâm phân tích nhiều về phương pháp thiền này. Một số quan điểm xem thiền Tứ niệm xứ là pháp và một số khác không chấp nhận là pháp. Xã hội ngày càng phát triển, công việc, hoạt động kinh doanh gặp nhiều khó khăn, khiến tâm bất an, dẫn đến thiếu sáng suốt trong việc đưa ra quyết định, nên ngày càng nhiều người tìm đến thiền Tứ niệm xứ để giúp họ chữa lành tinh thần. Cũng có những người tìm đến phương pháp thiền Tứ niệm xứ để cải thiện khả năng tập trung trong học tập, giúp trí óc minh mẫn hơn.
Là hành giả Phật giáo, chúng ta cần phát khởi động cơ thực hành thiền không chỉ cho bản thân mình mà còn hướng đến lợi ích của tất cả mọi chúng sinh, được xem tương tự thực hành của phạm vi lớn.
Khác với cách thực hành thiền của người phương Tây, chúng ta nỗ lực thực hành thiền cơ bản kết hợp phát khởi động cơ thanh tịnh tu tập theo phạm vi lớn và hồi hướng thì đó là thực hành pháp theo Đại Thừa.
Thực hành thiền:
Chúng ta thực hành thiền không chỉ nghĩ cho bản thân mình mà còn hướng đến lợi ích của tất cả mọi chúng sinh (5 phút).
Bước 1: Ta tìm nơi ngồi thiền yên tĩnh, thoải mái, ngồi thẳng lưng theo thế của Phật Tỳ-lô-giá-na. Nếu có đau lưng, ta có thể ngồi theo tư thế thoải mái, phù hợp với sức khỏe hoặc ngồi trên ghế. Ta cũng có thể ngồi trên tọa cụ nhỏ để giúp tư thế thẳng lưng thoải mái hơn, thả lỏng toàn thân, không nên nhắm chặt mắt, mở hé mắt một chút.
Ta hít hơi thở thật sâu (3 lần)
Bước 2: Tập trung vào hơi thở.
Bước 3: Trong lúc thiền tập trung vào hơi thở, nếu bị vọng tâm khiến ta mất tập trung thì lập tức áp dụng chánh niệm kéo tâm quay trở lại tập trung vào hơi thở; còn nếu bị hôn trầm, trạo cử thì lập tức dùng chánh tri tỉnh giác kéo tâm quay trở lại tập trung vào hơi thở. Nếu vẫn mất tập trung, hãy gọi tâm trở lại và tiếp tục tập trung vào hơi thở. Khi tâm có vọng tưởng, hãy nhắc nhở bản thân tập trung vào hơi thở.
Bước 4: Trước khi kết thúc thực hành thiền, ta hít hơi thở thật sâu (3 lần). Nếu chân bị tê hay đau, hãy từ từ thả lỏng chân xuống, không nên bung chân ra ngay và mắt dần dần mở lên, không nên mở mắt thật nhanh.
Đối với những hành giả mới bắt đầu thiền, nên thực hành thiền trong thời gian ngắn vào buổi sáng sớm. Ta có thể chọn thực hành thiền tập trung vào hơi thở nếu cảm thấy loại thiền này phù hợp với mình. Ta cũng có thể chọn thiền tập trung vào hình ảnh/tượng Phật thì sẽ có nhiều lợi ích.
Trong quá trình tập trung vào đối tượng thiền, nếu chúng ta gặp nhiều chướng ngại như đau thân, đau chân, đau đầu gối, đau lưng… dù chỉ thực hành thời thiền ngắn thì đó là những vấn đề tự nhiên trong thiền. Đôi khi thực phẩm cũng ảnh hưởng đến thời thiền như ăn nhiều thức ăn dầu mỡ sẽ rất khó thiền. Cho nên, thực hành thiền vào sáng sớm sẽ tốt hơn. Chúng ta chưa có khả năng tập trung cao vào đối tượng vì còn bị tác động bởi âm thanh xung quanh nên rất khó thực thụ thành tựu được tịnh chỉ.
Cách tịnh chỉ thực thụ phát sinh:
Làm thế nào nhận biết cách tịnh chỉ thực thụ phát sinh?
Nếu đạt được đến trạng thái tâm thứ 9 thì ta sẽ có khả năng thiền tập trung ổn định vào đối tượng nhưng chưa phải là thành tựu được tịnh chỉ. Ta cần phải kết hợp với kết quả của trạng thái tâm thứ 9, có được thân khinh an và tâm khinh an, nghĩa là thân và tâm đều an lạc, nhẹ nhàng, minh mẫn, thoải mái, dễ dàng tập trung vào đối tượng.
Tâm khinh an sẽ cho được hỷ lạc của tâm khinh an. Thân khinh an sẽ cho được hỷ lạc của thân khinh an. Trải nghiệm tâm khinh an là có định lực hướng đến tập trung vào bất cứ đối tượng thiền nào mà không hề có chướng ngại, tâm sáng suốt, minh mẫn. Sau tâm khinh an, tiếp đến thân khinh an sẽ có trải nghiệm thân thể không có trở ngại, nhẹ nhàng, nhu nhuyễn, khí mạch vận chuyển thông suốt khắp cơ thể.
Một số hành giả thực hành thiền đạt được định lực tập trung cao sẽ có trải nghiệm trên thân rất nhẹ nhàng, khí mạch vận chuyển thông suốt khắp cơ thể và sẽ có trải nghiệm cảm nhận đặc biệt ở huyệt trên đỉnh đầu.
Sau khi có hỷ lạc của tâm khinh an và hỷ lạc của thân khinh an thì mới thành tựu được tịnh chỉ thực thụ cùng với các điều kiện (xem sách Giải Thoát Trong Lòng Tay, quyển 2, trang 301).
Để đạt đến quả vị Phật, cần phải thành tựu được tịnh chỉ. Nếu không thành tựu được tịnh chỉ thì sẽ không đạt được quả vị Phật.
Có những hành giả thực hành thiền cho rằng họ đã thành tựu được tịnh chỉ, nhưng nếu không thực hành theo đúng lộ trình hướng dẫn trong kinh sách thì họ vẫn chưa thực sự thành tựu được tịnh chỉ. Ví dụ, một số hành giả nước ngoài, nhà khoa học thực hành thiền Tứ niệm xứ cho rằng họ đã thành tựu về thiền nhưng thực sự họ chỉ đang nhầm lẫn với trạng thái an lạc, thoải mái mà thôi. Tuy họ thực hành thiền Tứ niệm xứ rất tốt nhưng lại có suy nghĩ chỉ duy nhất thực hành thiền Tứ niệm xứ sẽ không có lợi ích nào khác nên họ muốn tìm hiểu nhiều điều mới về thiền tâm từ bi, luyện tâm…
Lamrim nói rằng thành tựu thực thụ tịnh chỉ là nền tảng cơ bản, không phải chính yếu. Sau khi thành tựu được tịnh chỉ thì cần đạt thắng quán tuệ quán đặc biệt. Cho nên, chỉ thành tựu tịnh chỉ thôi thì chưa đủ mà cần kết hợp với phương pháp luyện tâm, nhẫn nhục, từ bi.
Ví dụ, một hành giả đã trú nhiều năm trong định thuộc cảnh giới Sắc cứu cánh (Hữu đảnh). Sau đó, ông ta phát hiện chuột đã gặm hết mớ tóc dài của mình. Thế là ông ta nổi cáu. Ngay lập tức ông ta mất các thiền chứng và rơi vào đọa xứ (xem sách Giải Thoát Trong Lòng Tay, quyển 2, trang 304).
Có nhiều phương pháp thực hành thiền chỉ như thiền tập trung vào hơi thở, thiền tập trung vào đối tượng là hình ảnh/tượng Bổn tôn, thiền tập trung vào đối tượng tâm như quan sát, phân tích hoạt động của tâm vọng tưởng diễn ra như thế nào. Khi tập trung quan sát thì tâm vọng tưởng sẽ biến mất, lúc ấy sẽ xuất hiện tâm thoải mái và nghĩ rằng có thể đã thành tựu pháp Đại Thủ Ấn và Đại Toàn Thiện nhưng thực sự ta vẫn chưa thành tựu pháp, mà chỉ là nhầm tưởng với sự biến mất của tâm vọng tưởng.
Chúng ta thường nghĩ quá nhiều về quá khứ, khiến tâm buồn phiền; còn nghĩ nhiều về tương lai như lo nghĩ về công việc, gia đình, con cái sẽ khiến tâm lo lắng, sợ hãi. Hiện tại ta nghĩ rằng quá khứ đã xảy ra rồi, tương lai chưa đến và tập trung thiền ngay lúc này để tích lũy thiện lành, nhưng thực sự không phải là thực hành thiền chỉ. Để thành tựu thiền chỉ là rất khó nhưng muốn có được tâm thoải mái, thư thái thì nên thực hành thiền phát khởi tâm bồ đề mỗi ngày. Đây là điều rất quan trọng.
Chúng ta có thể thực hành thiền về các giai đoạn của Lamrim gồm thực hành phạm vi nhỏ, phạm vi trung bình, phạm vi lớn. Ví dụ, ở phạm vi nhỏ, ta chủ yếu nghĩ về những lợi ích lớn của tinh hoa thân người, quy y Tam Bảo, tâm từ bỏ để giúp giảm thiểu bám chấp, sân giận. Ta có thể thiền nghĩ về lợi lạc cho chúng sinh khác, những nỗi khổ đau đặc biệt ở các cõi, phát tâm từ bi, tâm bồ đề...
Hành giả thực hành pháp luyện tâm Lamrim nên phát khởi niềm tin vào pháp, thực hành cảm thông, nhẫn nhục với hàng xóm. Khi ta cư xử với thái độ hòa nhã, nhẫn nhịn với đồng nghiệp, người quen… thì họ sẽ cảm mến mình và bản thân cũng sẽ thấy hạnh phúc. Lúc đầu, ta cảm thấy như mình bị thua thiệt nhưng thực sự không phải mình nhận thua mà đạt được nhiều lợi ích như có nhiều bạn, hạnh phúc nhiều hơn về sau. Khi gặp phải hàng xóm sân giận hay kiếm chuyện, ta nên có thái độ nhẹ nhàng, thân thiện. Đó là thực hành luyện tâm Lamrim. Khi ta đạt được thiền tịnh chỉ sẽ có được tâm thoải mái. Kế tiếp, ta nỗ lực loại trừ hết gốc rễ vô minh phiền não để đạt được thiền phân tích là thắng quán.
Theo quan điểm Phật giáo, ngoài tâm từ bi, ta cũng cần có trí tuệ phân tích quan điểm vô thường, nhân vô ngã, pháp vô ngã, tánh không.
