Lamrim 2024
TUẦN 49 - NGÀY 10/08/2025
CHỦ ĐỀ: NGHIỆP ĐƯỢC TÍCH LŨY CÁCH NÀO - NGƯỜI TA BỎ THÂN THỌ THÂN CÁCH NÀO
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
Thầy gửi lời chào đến cả lớp. Thầy vừa đi xe lửa đến trạm và đang di chuyển đến nơi của Thầy bằng ô tô, khoảng vài phút nữa là đến nơi. Hiện Thầy đang ở Đài Loan. Thầy có chương trình giảng pháp ở nhiều nơi nên phải di chuyển khá nhiều trong khoảng thời gian này.
Hôm nay chúng ta sẽ học tiếp phần “Nghiệp được tích lũy cách nào” (xem trang 81, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay). Phần này chủ yếu hướng dẫn về 12 chi phần nhân duyên.
A/ Nghiệp được tích lũy cách nào
Chúng ta cần phải biết mình tạo ra nghiệp như thế nào. Chính phiền não đã thúc đẩy chúng ta tạo nghiệp.
Có 2 loại nghiệp, gồm ý nghiệp và hành động cố ý:
1/ Ý nghiệp là nghiệp mà ta chỉ mới suy nghĩ, chưa có hành động qua thân hay qua lời nói.
2/ Hành động cố ý có nghĩa là ta đã suy nghĩ và suy nghĩ đó đã thúc đẩy ta thực hiện hành động qua thân hoặc qua lời nói.
Nếu không có gì bất tiện, chúng ta hãy bật video lên. Đối với Thầy, xem các hình ảnh video khác nhau của học viên giống như xem nhiều bộ phim cùng một lúc.
Theo sách Giải Thoát Trong Lòng Tay, có 2 loại nghiệp là ý nghiệp và hành động cố ý. Theo thuật ngữ Phật học, ý nghiệp còn được gọi là tư nghiệp, là nghiệp mà ta chỉ mới suy nghĩ thôi. Hành động cố ý còn được gọi là tư dĩ nghiệp, là những nghiệp mà ta đã suy nghĩ và suy nghĩ đó đã thúc đẩy ta hành động. Thỉnh thoảng ta sẽ tạo ra thiện nghiệp, đôi lúc sẽ tạo ra nghiệp bất thiện.
Những nghiệp mà ta đã tạo ra chỉ rơi vào 1 trong 2 trường hợp này: chỉ mới suy nghĩ thôi, chưa có hành động gì hết hoặc đã nghĩ và đã thành hành động. Ví dụ, nghiệp ở trên lời nói (khẩu nghiệp) và nghiệp trên thân (thân nghiệp) là hành động cố ý; còn ý nghiệp nghĩa là chỉ mới dừng ở việc suy nghĩ thôi và chưa có hành động gì cả.
Mỗi một hành động như suy nghĩ, lời nói sẽ tạo ra dấu ấn riêng trong tâm thức của mình. Ví dụ, khi giết một con thú, ta đã tạo ra một ác nghiệp; khi bố thí cho con thú thức ăn, ta đã tạo ra một thiện nghiệp. Sau khi ta hoàn thành xong hành động đó thì nó sẽ để lại một dấu ấn, một thói quen trong tâm thức của mình.
Thầy nói rằng lúc đang di chuyển, Thầy vẫn giảng pháp. Và nếu chúng ta có thấy một số người ở phía sau lưng Thầy đang quay phim hay chụp ảnh Thầy, đó là vì họ đang làm một đoạn phim tư liệu về Thầy, về chuyến đi này của Thầy ở Đài Loan. Lúc Thầy còn ở trạm xe lửa thì Thầy có một lớp dạy cho học trò ở Hàn Quốc. Về đến đây, Thầy lại có lớp dạy cho học trò ở Việt Nam. Thầy nói rằng Thầy rất thích những buổi giảng dạy như thế này. Bình thường lúc ở tu viện, trong giờ lên lớp, Thầy chỉ có thể ngồi yên một chỗ ở trong phòng để giảng thôi. Khi Thầy có lịch di chuyển từ nơi này qua nơi khác mà trùng vào giờ lên lớp thì Thầy vừa giảng vừa đi tới đi lui nên Thầy rất thích.
Thầy nói rằng thỉnh thoảng Thầy đang ngồi uống cà phê, vừa giảng bài rồi sau lưng Thầy lại có một số người chụp ảnh, quay phim Thầy. Lúc đó, Thầy có cảm giác giống như mình đang là diễn viên. Cảm giác này khá thú vị. Em họ của Thầy từng hỏi Thầy: “Rinpoche, nếu Thầy không đi tu, nếu còn sống ngoài đời thường thì Thầy muốn làm nghề gì?” Thầy trả lời rằng Thầy muốn làm diễn viên. Nhưng chắc do duyên nghiệp nên Thầy phải đi tu, chứ không làm diễn viên được. Thầy nghĩ chắc Thầy đã từng làm diễn viên ở một đời nào đó nên bây giờ mới có thói quen đứng trước ống kính. Người ta chụp ảnh hay quay phim Thầy thì ở trước máy quay Thầy vẫn rất tự tin. Nếu có người quay phim đến và nói Thầy phải diễn như thế này, diễn như thế kia, Thầy cảm thấy rất thú vị, chứ không hồi hộp chút nào (Rinpoche cười).
Cho dù Thầy di chuyển đi tới đi lui trong lúc giảng pháp thì chúng ta vẫn cứ yên tâm là Thầy sẽ không bao giờ nói sai về Phật pháp. Thầy kể có một hôm Thầy đang ở sân bay, chuẩn bị lên cửa ra máy bay mà lúc đó đang là giờ học. Khi ấy, Thầy đang cầm điện thoại, vừa đi vừa giảng trên điện thoại và Thầy đã đi nhầm vào cửa lên một chiếc máy bay khác. Thầy nói rằng cho dù có đi nhầm cửa ra máy bay, Thầy cũng sẽ không bao giờ nói nhầm về Phật pháp. Cho nên, dù thầy giảng pháp trong lúc đang di chuyển thì chúng ta cứ yên tâm rằng Thầy không giảng sai. Việc Thầy đi nhầm cửa ra máy bay là một chuyện khác, chứ Thầy không bao giờ giảng sai về Phật pháp.
Thầy tiếp tục giảng về nghiệp. Khi nói đến nghiệp, cho dù bất cứ một nghiệp nào ta đã tạo ra - ý nghiệp, khẩu nghiệp hay thân nghiệp thì đều để lại một dấu ấn, một thói quen trong tâm thức của mình và thói quen đó vẫn nằm trong tâm thức, không bao giờ mất đi. Đó là cách nghiệp hoạt động.
Thầy đã giải thích về nghiệp và phân loại nghiệp. Kế tiếp là phần “Người ta bỏ thân thọ thân cách nào” (xem trang 84, quyển 2 Giải Thoát Trong Lòng Tay)
B/ Người ta bỏ thân thọ thân cách nào
Có 3 phần:
1/ Cái gì xảy ra lúc chết?
2/ Cách thành tựu trung ấm
3/ Cách nhập thai và sinh ra
Người ta bỏ thân thọ thân bằng cách nào? Nghĩa là trong cõi luân hồi này, sau khi chết đi, chúng ta sẽ sinh ra ở đời kế tiếp như thế nào? Có 3 phần:
Thứ nhất, cái gì xảy ra lúc chết? Lúc chết ở đời này, tâm thức sẽ vận hành như thế nào để khiến cho một người sinh ra ở đời sau. Cần phải hiểu rằng khi một người chết đi, lúc đó có chuyện gì xảy ra? Bây giờ ta phải định nghĩa lại cái chết. Chết có nghĩa là gì? Theo y học, chết là khi tim ngừng đập, không còn thở nữa. Bệnh viện cũng xác định cái chết theo cách như vậy. Tuy nhiên, theo quan điểm của đạo Phật, lúc tim ngừng đập và không còn thở nữa, lúc đó chưa phải là chết hẳn; khi tâm thức đã rời khỏi cơ thể, khi đó mới là chết thật sự.
Chúng ta cần phải hiểu rõ về cái chết. Khi biết lúc chết có những gì xảy ra thì ta mới tận dụng được hoàn cảnh đó để khiến cho những hạt giống tốt đẹp ở trong mình được sinh sôi nảy nở. Nếu không biết cái chết như thế nào, khi nào mới chết thật sự thì ta sẽ không tận dụng được tình huống đó để khiến cho những cái tốt tiếp tục trổ quả. Đó là một điểm quan trọng.
Hiểu được cái chết cũng giúp chúng ta giảm được nỗi sợ hãi. Nếu chúng ta hiểu rõ về cái chết và biết rõ điều gì sẽ xảy ra sau khi chết, chúng ta sẽ ít sợ hãi hơn khi đối diện với cái chết. Nếu hoàn toàn không hiểu về cái chết thì bỗng dưng một lúc nào đó phải đối diện với cái chết, ta sẽ rất sợ hãi. Thầy không nói rằng nỗi sợ hãi sẽ không còn, mà là nỗi sợ sẽ giảm rất nhiều nếu chúng ta hiểu rõ về cái chết.
Chúng ta có nắm được điều này không? Thời điểm mà tâm thức bị tách rời khỏi cơ thể, mối liên hệ giữa tâm thức và cơ thể bị cắt đứt thì khi đó mới là chết thật sự.
Có nhiều nguyên nhân khiến tâm thức tách rời khỏi cơ thể. Nguyên nhân thứ nhất là nghiệp ở đời này đã hết, nghĩa là nghiệp nào khiến cho ta sinh làm người ở đời này, khi nghiệp đó đã hết thì tâm thức không còn ở lại được với cơ thể. Lúc đó là chết thật sự.
Còn có những nguyên nhân khác. Ví dụ, khi bị bệnh, cơ thể sẽ bị tổn hại. Vì cơ thể bị tổn hại nên tâm thức không còn ở lại được với cơ thể. Hoặc khi bị tai nạn, tâm thức sẽ bị tách rời khỏi cơ thể, lúc đó là chết thật sự. Hoặc có những người đang còn trẻ, sức khỏe còn rất tốt nhưng họ vẫn chết. Đó là do nghiệp đã hết nên họ chết.
Ví dụ về con thỏ. Thức ăn của thỏ là chuột và con thỏ cứ chạy nhảy liên tục nên có thể xem như có tập thể dục. Nhưng tuổi thọ của con thỏ chỉ có 5 năm, chứ không sống được lâu hơn. Trong khi đó, con rùa di chuyển chậm chạp, thường nằm một chỗ và không tập thể dục, là động vật ăn tạp nhưng con rùa sống cả trăm năm, sống lâu hơn con thỏ rất nhiều. Cho nên, con người chúng ta ăn thực phẩm sạch, dùng thức ăn dinh dưỡng nhưng cũng không chắc chắn sẽ sống được lâu.
Như Thầy đã nói khi nãy, cái chết sẽ được xác định lúc tâm thức rời khỏi cơ thể, khi tâm thức và cơ thể tách rời nhau thì lúc đó sẽ chết. Có nhiều nguyên nhân khiến tâm thức rời khỏi cơ thể như do nghiệp đã hết, do cơ thể bị tổn hại vì bị tai nạn hoặc bệnh tật. Vậy sau khi chết, điều gì sẽ xảy ra? Khi tâm thức rời khỏi cơ thể thì tâm thức sẽ trải qua một giai đoạn trung gian trước khi sinh vào đời kế tiếp. Giai đoạn trung gian đó gọi là thân trung ấm.
Thầy lấy ví dụ, một người ở Nhật chết đi và sau đó sinh trở lại làm người ở Châu Phi. Giữa Nhật và Châu Phi có một khoảng cách. Khi người đó chết ở Nhật, tâm thức thoát khỏi cơ thể Nhật, vậy tâm thức đó phải di chuyển để nhập vào thai ở Châu Phi đúng không? Khoảng thời gian mà tâm thức di chuyển gọi là thân trung ấm. Thân trung ấm là giai đoạn trung gian giữa cái chết ở đời trước rồi đến nhập thai ở đời sau. Giai đoạn trung gian đó tồn tại trong khoảng 49 ngày.
Thân trung ấm là trạng thái trung gian mà một người chết ở đời này phải ở trong trạng thái trung gian đó để di chuyển, để tái sinh ở đời sau. Để hiểu được bản chất của thân trung ấm, ta cần phải biết có bao nhiêu loại thân.
Con người có nhiều loại thân. Thân bình thường gọi là thân thô. Khi nằm mơ, ta có thân mộng. Trong giấc mơ, ta di chuyển từ chỗ này đến chỗ kia bằng thân mộng đó. Các pháp thực hành của Kim Cang Thừa, ví dụ như Du Già Mộng là một pháp thực hành để có thể tận dụng được thân mộng của mình. Trong lúc ngủ, ta có thể dùng thân mộng đó để di chuyển từ chỗ này đến chỗ khác, hoặc dùng thân đó để thực hành pháp. Cũng giống như vậy, khi chết, ta đi vào cõi trung ấm. Trong giai đoạn trung gian đó, ta cần một cái thân để đưa tâm thức đi. Gọi là thân nhưng nó chỉ là một dạng tâm thức, di chuyển từ nơi này đến nơi khác.
Thầy nói rằng con người có rất nhiều loại thân như thế. Người ta cũng dựa vào những suy nghĩ tương tự để làm những bộ phim như Avatar hay phim Ma Trận. Người khác xem những bộ phim đó rồi nói lại với Thầy là rất giống với khái niệm trong đạo Phật. Nhưng Thầy chỉ xem phim khoảng 5-10 phút rồi thấy chán nên không có xem tiếp. Bình thường Thầy không xem phim. Thầy chỉ thích đóng phim thôi, nếu có cơ hội thì chắc Thầy sẽ đóng phim. Hôm trước ở Los Angeles (Mỹ), Thầy có gặp một đạo diễn về phim tài liệu. Thầy nói với người đó rằng: “Lần sau ông có làm phim mới, trong đó có vai tu sĩ thì nhớ cho tôi đóng một vai” (Rinpche cười).
Một người chết ở đời này và ở trong trạng thái trung gian là thân trung ấm, sau đó nhập thai lại ở đời sau. Trạng thái trung gian này được mô tả là trải qua 49 ngày. Tại sao lại là con số 49, không phải là 50 hay là 48? Tại sao là chính xác 49 ngày, mà không phải là 49 ngày một phút? Thân trung ấm đó không ở lại thêm được một phút nào hay sao? Con số 49 đó vẫn còn được tranh luận khá nhiều và hiện giờ người ta vẫn cố gắng tìm bằng chứng để chứng minh. Nhiều khi hỏi ChatGPT, chúng ta có thể tìm ra câu trả lời.
Trong kinh văn có nói rằng thân trung ấm cứ sau 7 ngày, tức cách một tuần thì lại chết một lần và sinh ra thành thân trung ấm mới. Tại sao phải chết 7 lần và tại sao lại phải có 7 thân trung ấm? Tại sao lại là con số 7 và tại sao lại phải liên tục hết 49 ngày? Thầy chỉ đưa ra một số thông tin để chúng ta suy nghĩ. Chúng ta có thể đọc sách Giải Thoát Trong Lòng Tay, nhiều khi lại tìm thấy một vài câu trả lời trong đó.
Theo truyền thống ở Việt Nam, cách 7 ngày sẽ cúng thất một lần. Bởi vì cứ cách 7 ngày, nếu thân trung ấm cũ chưa tái sinh thì sẽ chết đi và sẽ sinh lại thành một thân trung ấm mới. Cách 7 ngày người ta cúng thất và hồi hướng công đức để cho thân trung ấm nếu chưa tái sinh thì sẽ được tái sinh về cõi lành.
Suy nghĩ cuối cùng lúc chết sẽ quyết định đời tái sinh tiếp theo. Lúc chết, nếu suy nghĩ điều thiện lành thì đời sau sẽ sinh về cõi lành. Cho nên, đối với người chết, người hấp hối, người ta thường hay để ảnh Phật gần đó và hộ niệm, nhắc nhở về những chuyện tốt lành để suy nghĩ cuối cùng của người chết sẽ là tâm thiện, như vậy họ sẽ có cơ hội tái sinh về cõi lành.
Hãy xét trường hợp một người chết bình thường không phải do tai nạn. Một số người lúc hấp hối rất hoảng loạn, cũng có một số người rất nhẹ nhàng và an nhiên. Ở thời điểm cận kề cái chết, nhiều người có những trải nghiệm khác thường, không giống với những trải nghiệm trong cuộc sống bình thường.
Thầy muốn nói một điều thế này. Bình thường Thầy hay kể mấy câu chuyện vui liên quan tới con sư tử, con voi v.v… Lần này ở Đài Loan, khi giảng pháp, Thầy vẫn dùng mấy câu chuyện cũ, cũng có con hổ, con sư tử v.v… để kể, nhưng lần này người nghe không còn cảm thấy buồn cười nhiều nữa. Có lẽ người ta đã nghe những câu chuyện cũ nhiều lần nên giờ không có cười nhiều nữa. Hoặc bây giờ đã có mạng internet nên mọi người có thể nghe lại các bài giảng của Thầy rất dễ dàng. Thầy nói rằng chắc Thầy phải đi tìm những câu chuyện mới, phải cải tiến câu chuyện để minh họa cho bài giảng của Thầy.
Chúng ta cũng biết thỉnh thoảng có những khóa nhập thất Ngài Quan Âm. Trong khóa đó, chúng ta hay thực hành và đọc chú Quan Âm. Thầy nghĩ chắc Thầy cũng phải đi nhập thất 3 ngày, mà không phải nhập thất thiền về Ngài Quan Âm mà bây giờ Thầy phải thiền xem có chuyện vui nào mới để sắp tới kể cho mọi người nghe. Lần này đến Đài Loan giảng pháp, Thầy nhận thấy mọi thứ thay đổi khá nhiều.
Nếu có không có gì bất tiện, chúng ta hãy bật video lên. Khi chúng ta bật video lên, Thầy sẽ thấy giống như đang xem phim và Thầy cũng muốn nhìn thấy học trò của Thầy.
Vừa rồi ở Đài Loan, Thầy có một buổi quán đảnh Ngài Đại Hắc Thiên Mahakala nhưng giờ quán đảnh lại trùng với giờ của một lớp học bên Mỹ. Thầy đã bảo học trò bên Mỹ cùng tham gia buổi quán đảnh Ngài Mahakala qua mạng. Tuy nhiên, học trò bên Mỹ lại không có ảnh của Ngài Mahakala nên Thầy nhờ học trò Đài Loan gửi bức ảnh sang Mỹ. Lúc đó, học trò Đài Loan nói với Thầy: “Nếu Thầy bảo chúng con gửi ảnh qua Mỹ thì phải tính thêm 50% thuế phí nữa”. Thầy nói rằng cũng giống như học trò không bật video lên vì sợ bật video lên sẽ phải trả thêm phí (Rinpoche cười).
Có một câu hỏi để chúng ta có thể hiểu rõ hơn về thân trung ấm. Chúng ta đã biết, khi chết, tâm thức sẽ rời khỏi cơ thể qua đỉnh đầu của mình. Khi tâm thức vừa mới thoát ra khỏi cơ thể qua đỉnh đầu thì lập tức sẽ có ngay một thân khác và thân đó gọi là thân trung ấm. Vậy thân trung ấm này từ đâu mà có? Thân trung ấm này là từ cơ thể cũ đi ra ngoài và thành thân mới cho tâm thức đó, hay là thân trung ấm đã có sẵn bên ngoài và tâm thức từ cơ thể cũ thoát ra và nhập vào trong thân trung ấm ở ngoài? Giống như chuyện đứa trẻ sinh ra từ trong bụng mẹ, thân của đứa trẻ đã có sẵn trong bụng mẹ đi ra, hay thân trung ấm đã có sẵn ở ngoài, tâm thức chỉ nhảy từ thân này sang thân khác?
Chúng ta có hiểu câu hỏi của Thầy không? Câu hỏi này có phức tạp không? Nếu không hiểu câu hỏi cũng không sao, vì trước sau gì, chúng ta cũng sẽ có thân trung ấm. Khi nào chết, ta sẽ biết thân đó từ đâu mà ra.
Khi một người chết đi, cái đầu tiên họ thấy là gì? Khi chết, tâm thức rời khỏi cơ thể và khi vừa đi ra khỏi cơ thể, nó sẽ có ngay thân trung ấm. Bây giờ tâm thức đang ở trong thân trung ấm. Thứ đầu tiên mà nó nhìn thấy là xác chết cũ của mình đang nằm đó. Đây là cú sốc đầu tiên đối với thân trung ấm vừa mới có. Thân trung ấm có tốc độ di chuyển rất nhanh. Thân trung ấm gọi là thân nhưng không phải là thân giống như thân xác thịt của mình. Nó di chuyển giống như tốc độ ánh sáng nên khi nghĩ đến Iceland thì ngay lập tức có mặt ở Iceland bằng thân trung ấm đó.
Những ai đã đến tu viện của Thầy ở Nepal, bây giờ tối ngủ, nằm mơ thấy mình đến tu viện của Thầy. Khi nằm mơ, ta sẽ có thân mộng. Vậy tâm thức của mình có thật sự đi đến tu viện của Thầy ở Nepal hay không?
Chúng ta có hiểu câu hỏi này không? Thầy sẽ giảng nhiều hơn nếu có dịp hướng dẫn chúng ta thực hành về Du Già Mộng. Thân trung ấm khi thoát ra ngoài thì lần đầu tiên sẽ thấy xác chết cũ của mình nằm ở đó. Đó là điều kinh hoàng đầu tiên. Trong lúc hoảng loạn đó, rất nhiều tâm tư nảy sinh trong thân trung ấm. Thân trung ấm lúc này hễ nghĩ tới nơi nào thì lập tức sẽ có mặt ở nơi đó và nó cứ liên tục suy nghĩ. Tuy nhiên, điều mà thân trung ấm nhận ra lúc này là mình đã chết rồi và điều thứ hai là nó cố gắng tìm một thân mới, nghĩa là cố gắng làm sao để nhập thai, tái sinh ở một đời sống khác.
Ở thời điểm này, thân trung ấm nhận ra mình đã chết và đang muốn tái sinh ở một đời sống khác, muốn có một thân khác. Tuy nhiên, còn tùy thuộc suy nghĩ trong tâm có đưa nó đến đó được hay không. Ví dụ, suy nghĩ thiện sẽ lập tức đưa thân trung ấm đến cõi lành, suy nghĩ bất thiện sẽ đưa xuống những cõi ác. Cho nên, lúc đó nếu có cơ hội nghĩ đến quy y Tam Bảo, nghĩ đến Phật thì sẽ có cơ hội cao hơn được tái sinh vào cõi lành.
Tuy nhiên, không phải suy nghĩ nào cũng sẽ đưa thân trung ấm đi đến đó. Những suy nghĩ có thật mới đưa thân trung ấm đến nơi đó. Còn suy nghĩ những chuyện tưởng tượng, không có thật thì chắc chắn không thể nào đưa thân trung ấm đến nơi đó vì nơi đó không có thật.
Bây giờ thân trung ấm có nhiều suy nghĩ nhưng có đi được hay không còn phụ thuộc vào nghiệp. Giả sử, thân trung ấm đó có rất nhiều thiện nghiệp và nghĩ muốn lên cõi trời. Nếu thiện nghiệp đó đủ để đưa nó lên cõi trời thì thân trung ấm đó sẽ có sức mạnh để tái sinh vào cõi trời. Nếu nghĩ muốn lên cõi trời nhưng thiện nghiệp không đủ để đưa đi thì cũng sẽ không lên được cõi trời.
Phần này giới thiệu về thân trung ấm và trong trạng thái đó, có những gì xảy ra. Phần sau chúng ta sẽ học về phần nghiệp sẽ đóng vai trò như thế nào, đẩy thân trung ấm đi đến nơi nào là tùy thuộc vào nghiệp. Thân trung ấm, trong tiếng Tây Tạng, là bardo.
Hôm nay Thầy sẽ dừng lớp ở đây. Thầy từng nói rằng nếu hôm nào chúng ta thấy Thầy cứ giảng hoài, đến hết giờ mà vẫn còn giảng thì đó là AI (trí tuệ nhân tạo) đang giảng chứ không phải Thầy (Rinpoche cười).
