Lamrim 2024
TUẦN 48 – NGÀY 27/07/2025
CHỦ ĐỀ: NGHĨ VỀ NGUỒN GỐC CỦA ĐAU KHỔ (tiếp theo)
(Geshe Lharampa Thabkhe Lodroe hướng dẫn)
Thầy và học viên cùng phát khởi động cơ thanh tịnh trước buổi học pháp. Bắt đầu tụng kệ Quy y Tam Bảo và phát tâm bồ đề (3 lần). Chúng ta đang thực hành pháp Đại thừa, không những nghĩ đến lợi ích của bản thân, mà còn nghĩ đến lợi lạc của tất cả mọi chúng sanh. Với động cơ bắt đầu đúng đắn và kết thúc hồi hướng thì việc học pháp trọn vẹn và thành tựu viên mãn.
Phạm vi trung bình cũng nói về những nỗi khổ trong 6 cõi và tâm mong cầu thoát khỏi khổ đau trong luân hồi. Do đó, Phạm vi trung bình giới thiệu chi tiết về Tứ Thánh đế: nghĩ về những lỗi lầm khổ đau trong luân hồi (Khổ đế) và nghĩ về nguồn gốc của đau khổ - các giai đoạn buộc chúng ta vào luân hồi...
Trong đó, sự thật về khổ (Khổ đế) là những gì ta cần biết về khổ như khổ thân và khổ tâm. Khổ thân như bị đau đầu, đau bụng, đau tay… Công nghệ ngày càng phát triển cũng dẫn đến nhiều tâm bệnh như trầm cảm, rối loạn lo âu, cảm thấy cô đơn… Để chữa lành nỗi khổ trên thân, có nhiều phương pháp mang lại lợi ích cho sức khỏe như chế độ dinh dưỡng liên quan đến thực phẩm, thuốc... Để chữa lành nỗi khổ trong tâm thì có các phương pháp thiền, thực hành luyện tâm, thực hành pháp...
A. Nghĩ về nguồn gốc của đau khổ - các giai đoạn buộc chúng ta vào sinh tử
I. Phiền não (vọng tưởng) phát triển cách nào
1. Nhận ra phiền não
2. Các giai đoạn trong sự phát triển phiền não
3. Nguyên nhân của phiền não
4. Những lỗi lầm của phiền não
* Nhận ra phiền não
Thầy giới thiệu sơ lược: Đại lễ kỷ niệm ngày Đức Phật chuyển pháp luân (Choekhor Duchen) diễn ra vào ngày 4/6 theo lịch Tây Tạng. Một số quốc gia khác tính ngày theo lịch phù hợp là rơi vào ngày 28/7/2025. Sau 49 ngày thực hành pháp chuyên sâu, Đức Phật Thích Ca đã thành tựu viên mãn Phật quả tại Bồ Đề Đạo Tràng. Theo lời thỉnh cầu của đệ tử, Đức Phật đã chuyển pháp luân lần đầu tiên, giảng về Bốn Sự Thật Cao Quý (Tứ Thánh Đế) tại vườn Lộc Uyển (Sarnath), Varanasi. Bài học hôm nay cũng liên quan đến Bốn Sự Thật Cao Quý.
Sự thật đầu tiên là sự thật về khổ (Khổ đế), là những đau khổ mà hiện giờ ta phải gánh chịu (khổ thân và khổ tâm).
Sự thật thứ 2 là sự thật về nguồn gốc của khổ (Tập đế), là những nghiệp đã làm và những phiền não (chủ yếu là tham, sân, si) đã thúc đẩy ta tạo ra những nghiệp đó. Đây là 2 nguyên nhân chính yếu gây ra khổ trong luân hồi. Hành giả thực hành Phật pháp muốn biết về phương pháp loại bỏ khổ tâm thì phải hiểu về phiền não phát triển cách nào, nhận ra phiền não.
Hôm trước, Thầy Khangser Rinpoche đã hướng dẫn nhận ra phiền não (vọng tưởng) có 6 phiền não căn bản và 20 phiền não phụ thuộc (Giải Thoát Trong Lòng Tay, quyển 2, trang 62). Cũng giống như quá trình phát triển cái cây, trước tiên phát triển gốc rễ, thân, nhánh, lá, quả thì giai đoạn phát sinh phiền não là do 6 loại phiền não căn bản gồm tham, giận dữ, kiêu mạn, vô minh, nghi, kiến chấp sai lầm và 20 loại phiền não phụ thuộc tạo thành.
* Nguyên nhân của phiền não: Có 6 nguyên nhân
Trong tác phẩm A Tỳ Đạt Ma Tập Luận, tác giả đại sư Vô Trước có nói đến 6 nguyên nhân của phiền não và có giới thiệu trong Giải Thoát Trong Lòng Tay, quyển 2, trang 63.
- Nguyên nhân thứ nhất: Nền tảng của phiền não
Nền tảng này gồm những hạt giống, là khả năng tiềm tàng tập khí của phiền não. Khả năng tiềm tàng hạt giống này từ đâu mà có? Từ những đời trước trong quá khứ, ta đã quen với chuyện phát sinh tưới tẩm, vun trồng các phiền não. Thói quen đó giống như hạt giống tiềm tàng trong tâm thức của ta và ta mang hạt giống đó từ đời này sang đời khác. Đến bây giờ nếu ta vẫn chưa loại trừ hết phiền não thì vẫn còn hạt giống của phiền não đó.
- Nguyên nhân thứ 2: Đối tượng của phiền não
Hạt giống phiền não gặp đối tượng dễ chịu thì sẽ phát sinh bám chấp nhiều hơn, còn hạt giống gặp đối tượng khó chịu sẽ phát sinh tức giận nhiều hơn. Đó là cơ chế phát sinh các phiền não. Ví dụ, ta vào cửa hàng thấy những đồ vật mình cần liền phát sinh tâm bám chấp vào nó hay gặp đối tượng không ưa thích sẽ phát sinh tức giận.
- Nguyên nhân thứ 3: Xã hội – bạn bè
Ta gặp bạn bè nói những câu chuyện thế nào thì câu chuyện ấy sẽ kích hoạt hạt giống phát sinh phiền não thực sự. Nguyên nhân xã hội là do sự tụ họp, gặp gỡ nhiều bạn xấu. Khi kết giao với bạn xấu, những việc mà người bạn xấu làm sẽ ảnh hưởng đến ta, sẽ kích hoạt hạt giống phát sinh phiền não đúng loại đó.
Ví dụ, một người ban đầu không có tính hay tức giận nhưng lại chơi cùng với người bạn hay tức giận thì dần trở thành dễ tức giận như họ. Hay chơi cùng với những người thích uống rượu thì dần trở thành nghiện rượu. Đặc biệt, giới trẻ chơi cùng với bạn dùng thuốc phiện, chất kích thích, hút thuốc dần dần sẽ bị ảnh hưởng thói xấu đó. Cho nên, chơi với bạn xấu là điều rất tồi tệ giống như virus COVID-19 lây lan bệnh truyền nhiễm rất nhanh trên thế giới. Nếu chơi với bạn xấu sẽ bị lây những thói xấu. Chơi với bạn tốt sẽ học theo những điều thiện. Do đó, cần phải lựa chọn kết bạn cẩn thận.
- Nguyên nhân thứ 4: Thảo luận
Nghĩa là nói chuyện qua lại. Thảo luận gồm cả việc đọc sách, truyện không bổ ích, xem phim ảnh viễn vông, phim về đề tài chiến tranh, bàn tán với bạn bè về những chuyện xấu hoặc không cần thiết… Đặc biệt, giới trẻ ngày nay thường nghiện chơi game dẫn đến nhiều hệ lụy ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần như tâm trạng cô đơn buồn bã, mất hứng thú với cuộc sống, trầm cảm, rối loạn lo âu, từ đó phát sinh bám chấp, tức giận, dẫn đến nhân phiền não nhiều hơn.
- Nguyên nhân thứ 5: Tập quán
Nghĩa là thói quen xấu. Ví dụ như tức giận, bám chấp điều gì đó mà cứ nghĩ đến nó hoài, không thấy đó là lỗi. Mỗi khi nghĩ đến nó lại tức giận, bám chấp một lần nữa và thói quen đó cứ tiếp tục, lần sau nghĩ về đối tượng sẽ nhiều hơn lần trước, khiến ta khó từ bỏ thói quen xấu.
- Nguyên nhân thứ 6: Suy nghĩ không thực tế
Nghĩa là có những suy nghĩ phóng đại hơn so với thực tế. Ví dụ, khi ta thích đồ dùng, thiết bị, quần áo... thì tâm ta cứ suy nghĩ hoài về nó, khiến tâm bám chấp ngày càng gia tăng. Tương tự, khi nghĩ đến kẻ thù, những người nói lời tổn thương mình hay làm khuyết điểm nho nhỏ đối với mình thôi nhưng ta cứ nghĩ mãi về khuyết điểm đó. Từ một lỗi nhỏ, ta vọng tưởng phóng đại tâm mình gắn đặt con người đáng ghét đó thật xấu xa và những điều xấu được phóng đại làm tâm trở nên sân giận hơn.
* Những lỗi lầm của phiền não
Ta nhận biết lỗi lầm của phiền não là tốt hay xấu, nó sẽ dẫn đến hệ lụy lỗi lầm như thế nào?
Trang Nghiêm Kinh nói đến điều phục chính mình và điều phục người khác. Chủ đề này giảng giải rất khó.
Lỗi lầm không thấy được nghĩa là trong đời này ta phát sinh phiền não tức giận nhưng làm cách nào để phân tích được cơn giận? Khi những lỗi lầm, khuyết điểm của phiền não tức giận phát sinh sẽ kích động các việc làm xấu của mình, chặt đứt hành động thiện lành, khiến ta tạo ra ác nghiệp. Chính những ác nghiệp đó khiến ta phải gánh chịu các hậu quả xấu chín mùi ở đời sau mà mắt ta không thấy được.
Lỗi lầm thấy được nghĩa là trong đời này ta thấy được lỗi lầm, khuyết điểm của thân, tâm, sức khỏe.
Trong Nhập Bồ Tát Hạnh, đại sư Tịch Thiên nói về những lỗi lầm, khuyết điểm lớn của cơn sân giận khiến tâm không hạnh phúc, ngủ không ngon giấc, ăn uống không ngon miệng, dáng vẻ khó chịu, ảnh hưởng đến tâm trạng của người thân, bạn bè. Hoặc nói rộng hơn ngoài xã hội, thầy giáo, người lãnh đạo tức giận sẽ dẫn đến hệ lụy lỗi lầm rất lớn là bất hòa, chiến tranh. Ngày nay, khoa học hiện đại đã chứng minh sân giận sẽ ảnh hưởng xấu đến hệ miễn dịch, hệ tiêu hóa, xuất hiện hội chứng căng thẳng, lo âu.
Trong Kinh Nhập Trung Quán, đại sư Nguyệt Xứng có nói lỗi lầm lớn của sân giận sẽ dẫn đến mất kiểm soát lời nói, không có được trí tuệ phân biệt điều xấu hay tốt.
Trong Nhập Bồ Tát Hạnh, đại sư Tịch Thiên nói (xem thêm đoạn kệ trong Giải Thoát Trong Lòng Tay, quyển 2, trang 80):
Nếu tất cả chư thiên, a-tu-la
Đều trở thành kẻ thù của ngươi,
Thì cũng không thể dẫn ngươi
Xuống địa ngục Vô gián.
Vọng tưởng là kẻ thù lớn nhất,
Vì mỗi khi gặp nó,
Thì có thể trong phút chốc
Nó tung ngươi vào địa ngục,
Trải qua vô lượng kiếp
Cho đến khi núi Tu Di cũng mòn.
Nếu tất cả trở thành kẻ thù sân giận với ta thì họ cũng không thể dẫn ta xuống địa ngục. Nếu tất cả có yêu quý ta thì họ cũng không thể dẫn ta lên cõi tịnh độ. Nhưng chính bản thân ta phát sinh phiền não tức giận, kiêu mạn sẽ thúc đẩy ta tạo ác nghiệp, từ đó dẫn ta xuống địa ngục.
Chiến tranh xung đột giữa các nước ngày nay là vì họ xem đối tượng bên ngoài là kẻ thù khiến họ tức giận. Trong Nhập Bồ Tát Hạnh, đại sư Tịch Thiên nói chính phiền não bên trong tâm ta mới là kẻ thù thực sự, chứ không phải là các đối tượng bên ngoài. Cho nên, khi ta điều phục được kẻ thù trong tâm của chính mình thì sẽ loại bỏ được phiền não và chính ta là người bảo hộ cho bản thân.
Đức Phật dạy rằng:
Chính ta là người thầy của mình
Cũng chính ta là kẻ thù của mình
Nếu điều phục được tâm chính mình
Thì thành tựu bậc trí cõi cao.
Trong Nhập Bồ Tát Hạnh, đại sư Tịch Thiên nói:
Làm thế nào có đủ số lượng da
Trải trên địa đại để mà êm chân?
Chỉ cần mảnh nhỏ dưới chân
Cũng như lót thảm toàn phần đất đai.
Tương tự trên mặt đất có nhiều gai thì cũng không đủ số lượng da phủ khắp mặt đất. Nhưng nếu ta có đôi giày tốt bảo vệ bàn chân thì sẽ đi trên mặt đất có gai mà không bị đau. Mặc dù ta không có khả năng điều phục tất cả mọi kẻ thù bên ngoài nhưng nếu ta có thể điều phục được kẻ thù trong tâm mình thì cũng xem như điều phục kẻ thù bên ngoài.
Đức Phật dạy rằng:
Ác hạnh thế nào cũng không làm
Thiện hạnh tròn đầy hành viên mãn
Hoàn toàn điều phục tâm chính mình
Đây là giáo pháp của Phật Đà.
Khi biết điều phục tâm chính mình, ta sẽ biết loại bỏ phiền não và nhận biết loại bỏ nhân của phiền não, hiểu rõ những khuyết điểm, lỗi lầm của phiền não. Hôm nay, Thầy hướng dẫn chủ yếu về Tập đế, sự thật về nguồn gốc của khổ là những gì ta cần phải loại bỏ.
