Lamrim 2024
TUẦN 47 – NGÀY 20/07/2025
CHỦ ĐỀ: 6 PHIỀN NÃO CĂN BẢN (tiếp theo)
(Tôn sư Khangser Rinpoche hướng dẫn)
I/ NHẬN RA VỌNG TƯỞNG:
Có 2 phần: phiền não căn bản và phiền não phụ thuộc.
Có 6 loại phiền não căn bản
1/ Tham
2/ Giận dữ
3/ Kiêu mạn
4/ Vô minh
Vô minh chính là gốc rễ của tất cả mọi phiền não khác. Thông thường tất cả các phiền não khác như kiêu mạn, giận dữ… đều xuất phát từ vô minh. Vô minh nghĩa là không thấy rõ bản chất thực sự của các pháp. Do không hiểu biết rõ nên mới sinh ra phiền não.
Chúng ta có nghe câu nói “Vô minh là phước” hay không? Nhưng Đức Phật nói rằng vô minh là đau khổ. Đôi khi không biết rõ điều này, điều kia cũng là tốt. Ví dụ, khi mua vé số, do không biết rõ có trúng hay không nên chúng ta còn hào hứng muốn thử vận may, chứ nếu đã biết là không trúng thì sẽ không thích mua vé số nữa.
Thầy nói rằng nếu không có gì bất tiện thì chúng ta hãy bật video lên để Thầy biết Thầy đang giảng cho ai.
Thầy kể một câu chuyện: có một dịp Thầy ở Nam Ấn. Thầy đi qua một con hẻm nhỏ ở giữa hai tòa nhà. Khi Thầy đi ngang qua con hẻm, các học trò của Thầy dừng lại sau lưng, không có tiếp tục đi theo Thầy. Khi Thầy đi hết con hẻm đó, sang đến đầu bên kia rồi mà các học trò của Thầy vẫn đứng ở đầu bên này, không chịu đi qua. Khi đó Thầy quay lại hỏi các học trò tại sao không chịu đi tiếp. Các học trò nói rằng Thầy vừa mới bước ngang qua con rắn hổ mang. Lúc đó, Thầy chợt nhận ra khi nãy quả thật đáng sợ, vì đi ngang qua con rắn hổ mang, lỡ bị cắn thì rất nguy hiểm. Khi ấy, học trò của Thầy mới nói rằng: “Nhiều khi vô minh cũng là phước”. Lúc đó do Thầy không biết có con rắn hổ mang ở đó nên Thầy mặc nhiên đi ngang qua luôn. Nếu lỡ con rắn đó cắn Thầy thì sẽ không phải là phước mà là đau khổ (Rinpoche cười).
Vô minh chính là không hiểu biết bản chất của các pháp, các hiện tượng. Vậy làm sao có thể loại trừ vô minh? Để loại trừ vô minh, ta cần trí tuệ.
Trong lớp chúng ta, ai có mã học viên kết thúc bằng số 29 không? Thầy nói rằng Thầy có một phần quà muốn tặng cho học trò nên có lẽ vào buổi học sau, Thầy sẽ có phần bốc thăm xổ số ngẫu nhiên một mã học viên để nhận phần quà này của Thầy.
5/ Nghi
Tâm nghi ngờ này không phải là tâm nghi ngờ bình thường mà là tâm nghi ngờ thực sự, như nghi ngờ không biết Đức Phật có hay không, hay nghi ngờ không biết nhân quả có hay không... Loại tâm nghi này sẽ mang đến phiền não cho mình.
Nếu một tâm nghi ngờ bình thường, ví dụ nghi ngờ không biết có Phật hay không thì tâm đó chưa chắc mang đến phiền não cho mình. Tuy nhiên, nếu ta nghi ngờ rằng chắc không có Phật đâu, chắc không có nhân quả đâu, nghĩa là đã đi lệch theo hướng tiêu cực thì tâm nghi đó sẽ mang đến phiền não cho mình. Tâm nghi nào dẫn ta đi theo chiều hướng phủ nhận sự thật thì tâm đó sẽ mang lại phiền não cho mình.
Thầy nhắc lại, không phải tâm nghi nào cũng mang đến phiền não, chỉ có những tâm nghi nào khiến chúng ta có xu hướng phủ nhận sự thật thì mới mang đến phiền não cho mình.
Hôm trước Thầy có giao bài tập tìm giải pháp để vượt qua tâm sân giận. Chúng ta đã tìm được giải pháp cho phiền não này chưa? Để tìm giải pháp, chúng ta cần phải thiền quán: đầu tiên ta phải tìm hiểu nguyên nhân cốt lõi của cơn giận dữ trong tâm mình. Hiểu được nguyên nhân rồi thì mới dễ tìm ra giải pháp cho phiền não đó. Không hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ phát sinh ra phiền não cụ thể nào đó của mình thì sẽ khó tìm ra giải pháp để loại trừ nó. Quá trình đi tìm nguyên nhân, sau đó đề ra giải pháp cho phiền não của mình gọi là thiền quán. Nhờ thiền quán, phân tích, ta mới tìm ra giải pháp cho các phiền não của mình. Hãy đưa ra ít nhất 3 giải pháp cho phiền não của bản thân.
Khi đi tìm giải pháp cho phiền não của bản thân, không quan trọng là có tìm ra hay không mà điều quan trọng là ít nhất ta có cố gắng tìm giải pháp cho phiền não của mình. Thầy không kỳ vọng chúng ta sẽ tìm ra giải pháp ngay lập tức vì điều đó sẽ không xảy ra. Nếu đã tìm được một giải pháp mà giải pháp đó không loại trừ dứt điểm phiền não của mình thì hãy cố gắng lần thứ 2, thứ 3… để tìm các giải pháp tốt hơn.
Khi tìm ra được giải pháp, ta phải áp dụng thực tế cho bản thân và tự trải nghiệm xem giải pháp đó có loại trừ phiền não của mình hay không. Nếu không hiệu quả, hãy tìm giải pháp mới tốt hơn. Ta phải liên tục thiền quán và áp dụng như vậy thì sẽ tìm được các giải pháp ngày càng tốt hơn, hiệu quả hơn.
Quá trình thiền quán và tự tìm ra cho giải pháp cho bản thân là pháp thực hành cực kỳ quan trọng. Nếu chỉ nghe và làm theo lời dạy của Thầy mà không tự tìm tòi giải pháp cho riêng mình thì việc đó chưa đủ mạnh mẽ và hiệu quả để diệt trừ được phiền não. Giải pháp mà ta tự đề ra để giải quyết tình huống cụ thể của riêng mình thì mới là tốt nhất cho mình.
6/ Kiến chấp sai lầm:
Kiến chấp sai lầm là những quan điểm, hiểu biết, bám chấp sai lầm.
Kiến chấp sai lầm có 5 phân loại:
Thân kiến (còn gọi là hoại kiến):
Thân kiến nghĩa là luôn nghĩ về cái tôi, bản ngã của mình. Vì tất cả mọi phiền não đều phát sinh từ việc chúng ta nghĩ về cái tôi quá nhiều. Khi nghĩ cho bản thân quá nhiều, chúng ta sẽ dễ dàng phát sinh phiền não và gặp nhiều khó khăn, thử thách.
Thói quen của chúng ta là nghĩ đến cái tôi và của tôi quá nhiều, lúc nào cũng đặt ưu tiên hàng đầu cho cái tôi và của tôi. Khi đã đặt cái tôi và của tôi lên mức độ ưu tiên hàng đầu sẽ kéo theo các phiền não như bám chấp, sân hận, kiêu mạn…. Tất cả mọi thứ đều phục vụ cho mục đích là cái tôi phải được lợi lạc nhiều nhất, cho nên từ đó phát sinh ra rất nhiều phiền não và khó khăn cho bản thân.
Kiến thủ:
Kiến thủ nghĩa là xem quan điểm của mình là tối thượng, là tốt nhất. Ai cũng có thói quen cho rằng bản thân mình là đúng nhất, không ai đúng bằng mình. Suy nghĩ rằng mình là đúng nhất, chính xác nhất là một loại suy nghĩ sai lầm. Hoặc nghĩ rằng không có Phật, không có kiếp trước, kiếp sau, không có nhân quả… cũng là những suy nghĩ sai lầm.
Chúng ta hãy xem sách Giải Thoát Trong Lòng Tay (trang 63, quyển 2) và Thầy sẽ đặt một câu hỏi cho lớp chúng ta: “Chúng ta đã học về 6 loại phiền não căn bản. Vậy tâm ganh tỵ/đố kỵ thuộc loại nào trong 6 loại phiền não căn bản này. Nếu có 10 người đoán đúng thì sẽ có 10 phần quà”.
Xét về phân loại, tâm ganh tỵ/đố kỵ không thuộc loại nào trong 6 loại phiền não căn bản. Đố kỵ/ganh tị không phải là phiền não căn bản, không phải là phiền não gốc rễ. Ở đây 6 loại phiền não căn bản là 6 loại phiền não gốc rễ, mà từ đó sẽ phát sinh ra các loại phiền não khác. Ở đây ta thấy 2 tiêu đề là phiền não căn bản và phiền não phụ thuộc. Đố kỵ là phiền não phụ thuộc, chứ không phải là phiền não căn bản.
Đố kỵ có rất nhiều nguyên nhân, ví dụ nhìn thấy có người thành công hay hạnh phúc hơn mình thì ta đố kỵ với người đó. 2 nguyên nhân chủ yếu sinh ra tâm đố kỵ chính là tham chấp và kiêu mạn.
Thầy lấy ví dụ: có một người phụ nữ đến gặp một vị luật sư. Cô ta nói với luật sư rằng cô muốn tái hôn với người chồng cũ. Vị luật sư này rất ngạc nhiên, nói với cô ta rằng: “Hôm trước cô nói muốn ly dị chồng, tôi đã rất vất vả thụ lý xong ca ly dị chồng của cô. Bây giờ mới có 1 tháng cô lại muốn tái hôn với chồng cũ là sao?”. Cô ta trả lời luật sư rằng: “Bởi vì hôm trước tôi ly dị xong, thấy ông ta khá lạc quan, yêu đời, nhìn thấy ghét nên muốn kết hôn lại để ông ta không lạc quan như vậy nữa”.
Tâm đố kỵ là khi thấy người ta vui vẻ, hạnh phúc thì mình không chịu nổi. Vì tâm đố kỵ nên sẽ không thể nào thấy vui khi nhìn thấy người khác được hạnh phúc, đủ đầy, sung túc. Thấy người khác khổ thì ta chấp nhận được, nhưng thấy người khác vui thì lại không chấp nhận được. Nếu ta than khổ với người khác thì ai cũng thấy cảm thấy tội nghiệp, xót thương cho mình. Nhưng ta vui vẻ, sung túc thì người khác lại ganh tị, ghen ghét mình.
Người ta thường không thích nhìn thấy người khác được vui, được hạnh phúc vì người ta đang thiếu hạnh phúc. Người đang thiếu hạnh phúc thường sẽ phát sinh tâm đố kỵ khi thấy người khác hạnh phúc. Còn đa số mọi người đều dư thừa khổ đau, ai cũng có rất nhiều khó khăn, đau khổ rồi nên thấy người khác khổ thì dễ dàng chấp nhận hơn.
Cho nên tâm đố kỵ chỉ là kết quả. Hoặc vì tham nên đố kỵ, hoặc vì kiêu mạn nên sinh ra tâm đố kỵ. Đố kỵ chỉ là kết quả của các phiền não căn bản khác nên không nằm trong 6 loại phiền não căn bản.
Trong 6 loại phiền não căn bản, khó đối trị nhất là tâm tham nên Thầy không giao bài tập về nhà là đi tìm giải pháp để đối trị với tâm tham. Nhưng đối với tâm sân giận, ta hoàn toàn có thể tìm được giải pháp đối trị. Do đó, hãy tìm cách đối trị với tâm giận dữ của mình trước. Từ nay đến hết năm, nếu chúng ta cố gắng thì ít nhất sẽ loại trừ được 10-20% tâm sân giận. Còn tâm tham thì khá khó để đối trị và loại trừ, chúng ta cần nhiều kiến thức hơn, phải học hết Lamrim thì mới hiểu dần dần cách đối trị với tâm tham như thế nào.
Đối với kiến chấp sai lầm như nghĩ rằng không có Phật, không có nhân quả hay nghĩ rằng không có kiếp trước kiếp sau, Thầy cho rằng lớp học Phật pháp của chúng ta không có mang những suy nghĩ sai lầm này. Nhưng đối với vô minh, mỗi ngày chúng ta được học thêm nhiều kiến thức, hiểu rõ hơn thì sẽ ngày càng bớt được vô minh trong tâm.
II/ NGUYÊN NHÂN CỦA VỌNG TƯỞNG
Tại sao phiền não phát sinh? Có 6 nguyên nhân khiến phiền não phát sinh.
1/ Nền tảng của vọng tưởng:
Ở đây là hạt giống, thói quen phát sinh phiền não. Chúng ta đã từng có thói quen phát sinh phiền não đó, vì tâm đã có hạt giống nên tâm dễ dàng phát sinh ra phiền não đó một lần nữa.
Thông thường khi làm việc này, việc kia, hoặc gặp trong hoàn cảnh này, hoàn cảnh, tại sao tâm dễ dàng phát sinh các phiền não như thế? Bởi vì trước đây ta đã từng có thói quen phát sinh những phiền nào đó rồi nên gặp hoàn cảnh tương tự sẽ dễ dàng có xu hướng phát sinh phiền não đó trở lại. Đó là thói quen của mình. Cũng giống như vậy, nếu ta tập suy nghĩ tích cực thì sẽ gieo được trong tâm nhiều hạt giống suy nghĩ tích cực. Từ thói quen suy nghĩ tích cực đó sẽ dễ dàng phát sinh ra nhiều suy nghĩ tích cực khác nữa trong tâm mình.
2/ Đối tượng của vọng tưởng:
Đối tượng ở đây là môi trường mà ta tiếp xúc. Có nghĩa là ta sống trong một trường mà dễ dàng tiếp xúc với các đối tượng và việc làm đúng đắn thì sẽ dễ dàng phát sinh ra suy nghĩ tích cực. Còn nếu tiếp xúc thường xuyên với các đối tượng sai lầm, không đúng đắn thì sẽ dễ dàng phát sinh ra các suy nghĩ tiêu cực.
Trong thời đại ngày nay, những thứ mà ta nghe hoặc xem rất quan trọng. Vì nếu nghe và xem những điều dễ kích động tâm giận dữ hay các phiền não khác thì sẽ khiến hạt giống tức giận ngày càng lớn trong tâm mình. Lúc đó, tâm giận dữ sẽ càng ngày nhiều. Đặc biệt, những gì ta xem trên ti vi, internet… sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến thói quen suy nghĩ của mình. Nếu cứ xem những điều tiêu cực đó liên tục thì dần dần ta sẽ quen với những điều đó, rồi cuối cùng sẽ không phân biệt được điều đó là đúng đắn hay sai lầm.
Trong tháng này, ngày 28/07/2025 là ngày kỷ niệm Đức Phật chuyển pháp luân lần đầu tiên. Ngày 25/07 sẽ bước vào tháng linh thiêng này. Từ ngày 25/07 chúng ta có thể đến trung tâm Dipkar để ngồi thiền, đọc kinh cùng với mọi người. Chúng ta có thể liên hệ Ban tổ chức Lớp học Dipkar về thời gian có thể đến trung tâm. Nhiều khi ngồi thiền ở nhà để tìm giải pháp cho phiền não, chúng ta tìm không ra, nhưng đến trung tâm Dipkar để thiền thì lại tìm ra.
Khi thiền ở trung tâm Dipkar, thực ra không chỉ có một mình chúng ta mà còn có tất cả sự ủng hộ tinh thần của Thầy dành cho các học viên khi chúng ta đến đó thiền. Chúng ta hãy tự khám phá xem thiền ở phòng riêng, ở bên ngoài hay ở trung tâm Dipkar thì có gì khác biệt không. Ở TP.HCM và Hà Nội đều có trung tâm Dipkar. Lần sau, Thầy dự định mang xá lợi Phật về chiêm bái tại trung tâm Dipkar ở cả 2 miền.
Chúng ta có thể ghé sang trung tâm Dipkar 15-20 phút để ngồi thiền hay đọc kinh. Chúng ta đến ngồi thiền, đọc kinh chứ đừng kỳ vọng sẽ có trà hay nước uống ở đó (Rinpoche cười). Theo truyền thống Tây Tạng, khách đến nhà thường hay được mời uống trà, ở Việt Nam cũng hay có truyền thống đó nhưng đến trung tâm Dipkar thì đừng nghĩ như vậy. Nếu chúng ta đến trung tâm Dipkar để thiền thì tất cả mọi sự ủng hộ tinh thần của Thầy đều dành cho mình.
Mỗi ngày Thầy đều dành một khoảng thời gian để đọc tụng kinh điển. Thỉnh thoảng ngay giờ đọc tụng đó, có thể thầy sẽ online để đọc tụng chung với mọi người ở trung tâm Dipkar.
Từ ngày 25/7 sẽ kỷ niệm tháng Đức Phật lần dầu tiên giảng pháp. Cho nên thời gian còn lại Thầy sẽ đọc kinh để cầu nguyện sự gia trì của Đức Phật cho lớp chúng ta. Lúc Thầy đọc kinh, chúng ta có thể bật loa ngoài trên thiết bị để tiếng đọc kinh mang lại năng lượng tích cực cho nơi ở của mình.
