Quý vị hỏi hai câu, và bây giờ tôi đang bối rối, không biết tôi nên trả lời câu hỏi nào trước. Có sự bối rối nảy sinh trong tâm tôi. Sự bối rối đó đến từ vô minh. Đó là cách vô minh dẫn đến khổ đau. Vô minh, bối rối, nghi ngờ, sợ hãi, bám chấp…, tất cả chúng sinh khởi như vậy. Ở phương Tây có một câu nói, “Vô minh là hạnh phúc.” Tuy nhiên, Đức Phật dạy rằng vô minh là khổ đau. Vô minh là hạnh phúc hay khổ đau, tôi sẽ bắt đầu bằng một câu chuyện của tôi. Tôi đang đi với các học trò của tôi trong một ngõ hẻm rất hẹp ở miền Nam Ấn Độ. Ở Nam Ấn có rất nhiều rắn hổ mang; không phải loài rắn hổ mang thông thường mà là rắn hổ mang chúa. Nếu bị nó cắn thì chỉ bốn đến năm phút sau, nọc độc sẽ tấn công đến tim. Ở nhà tôi ở Nam Ấn, rắn hổ mang chúa đã vào nhà tôi ba hoặc bốn lần, chúng vào để ăn chuột và ếch. Tôi đang đi trong ngõ hẻm đó, hai bên đều có vách tường. Học trò của tôi không đi theo tôi, anh ta đứng lại phía sau tôi khá xa. Tôi vừa đi vừa nói chuyện, nhưng anh ta đứng lại phía sau tôi. Khi đó tôi hỏi anh ấy vì sao không đi theo tôi. Anh ta chỉ cho tôi thấy có một con rắn hổ mang chúa [Rinpoche cười]. Khi tôi nhìn lại con hẻm, tôi vừa đi ngang qua con rắn hổ mang nhưng tôi không hề biết. Con rắn chỉ cách tôi khoảng vài inch! Khi con rắn hổ mang nổi giận, nó thường phùng mang. Tôi rất sửng sốt, và học trò tôi nói “vô minh là hạnh phúc.” [Rinpoche cười] Tôi đã đi ngang qua con rắn với sự vô minh. Nếu con rắn đó cắn tôi thì vô minh không còn là hạnh phúc nữa, mà vô minh chính là khổ đau, khổ đau cùng cực. Khi đi trong ngõ hẻm đó, quý vị muốn đi trong vô minh hay đi trong tỉnh thức? Quý vị có hai lựa chọn. Sau này, khi đã biết sự việc, tôi sẽ đi qua ngõ hẻm đó rất cẩn thận. Bây giờ tôi đi đến kết luận: Vô minh chỉ là hạnh phúc tạm thời, nhưng cuối cùng nó là khổ đau. Chính vì vậy mà Đức Phật đã dạy rằng vô minh dẫn đến mọi ác niệm và khổ đau. Tâm nghi ngờ nảy sinh vì quý vị không biết rõ sự việc. Vài năm trước ở Ấn Độ, người ta cố viết một chương trình phần mềm. Nếu quý vị có phần mềm đó trong điện thoại của mình thì mỗi khi quý vị gọi điện cho người khác, quý vị sẽ biết được vị trí của người đó. Tác giả phần mềm chủ yếu nhắm vào giới trẻ. Khi các bạn trẻ gọi điện cho bạn trai hay bạn gái của mình và hỏi người yêu của mình đang ở đâu, phần mềm đó có thể giúp họ biết được người yêu của họ có nói dối hay không. Thậm chí trong tình yêu vẫn có nghi ngờ. Chúng nảy sinh từ vô minh, và sẽ dẫn đến cãi vã, và dẫn đến ly hôn. Bây giờ quay trở lại vấn đề vô minh, nó rất đơn giản, một bí mật mở nhưng chúng ta vẫn không biết. Chính vì vậy, Đức Phật đã dạy rằng chánh kiến cùng với trí tuệ chân chánh có thể diệt trừ vô minh.
Bây giờ đến vấn đề duyên khởi, có nghĩa là mọi thứ đều phụ thuộc rất nhiều vào những thứ khác. Nếu quý vị nhìn vào gia đình mình, cách quý vị suy nghĩ, hay tính cách của quý vị sẽ ảnh hưởng đến phần còn lại của gia đình. Tôi có nghe một chuyện, có một công nhân xây dựng người Tây Tạng, anh ta uống rượu và hút thuốc rất nhiều. Tôi nghe nói anh ta làm việc tại một trong những tu viện ở Nam Ấn, không phải tu viện nơi tôi đang ở mà là một tu viện khác. Anh ta làm việc ở đó sáu tháng, và sau đó anh ấy trở nên giống một tu sĩ, không còn hút thuốc hay uống rượu nữa, bởi vì tất cả bạn bè người quen nơi đó đều không hút thuốc hay uống rượu [Rinpoche cười]. Đó chính là duyên khởi, mọi thứ đều phụ thuộc rất nhiều vào các thứ khác. Khi quý vị nhìn vào những người có lối suy nghĩ sai lệch, điều đó tùy thuộc rất nhiều vào những người khác, đó chính là duyên khởi.
Tôi sẽ nói về duyên khởi một cách rất ngắn gọn. Vị công chúa đến thành phố Hồ Chí Minh và xây ngôi chùa này. Sau đó, ni chúng tụ hội lại, và ngày hôm nay diễn ra chương trình này. Qua chương trình này, quý vị và tôi gặp nhau. Nếu không có vị công chúa thì sẽ không có chùa. Nếu không có chùa thì không có ni chúng, không có chương trình hôm nay, quý vị và tôi sẽ không thể gặp nhau.
